Politika faizi merkez bankalarının ekonomiye yön vermek ve para piyasalarına müdehale etmek içinkullandığı en önemli enstrümanlardan biridir.
Ekonomide neden faiz artırılır?
Faiz artımı piyasadan parayı çeker.
Parayı risksiz bir şekilde merkez bankasına yatırıp yüksek faizle gelir elde edebilecek olan bankalar tüketici ve üreticilere kredi verirken daha seçici davranırlar.
Aynı zamanda müşterilerine daha yüksek faiz vererek insanların parayı harcamaktansa getiri elde edebilmeleri için bankaya yatırmalarını teşvik ederler.
Dolayısıyla tüketim ve yatırımlar azalır. Ekonomik büyüme yavaşlar.
Ama diğer yandan faizler enflasyondan yüksekse bu pozitif bir reel faiz anlamına gelir.
Ülkenin risk değerlendirmesine göre reel faizi ne kadar yüksek olursa o kadar yabancı yatırımcının o ülkeye yatırım yapmasını sağlar.
Yani ülkenin parası değer kazanır.
Hangi durumlarda faiz artırımına gidilir?
Mesela ekonomi fazla hızlı büyüdüğü zaman.
Gerek şirketlerin, gerekse tüketicilerin borçlanma oranları çok yükseldiği zaman.
Bu durumlarda ekonominin ‚kızıştığından' bahsedilir.
Çok hızlı büyüyen ekonomi aşırı sürat yapan araba gibidir; kontrolden çıkma riski büyüktür.
Aşırı borçlanma ve çok hızlı büyümenin sebep olabileceği krizlerin önlenmesi için faizler artırılır ki, arzulanan yavaşlama istenilen miktarda kontrollü gerçekleşsin diye.
Peki ekonomide faiz düşürmenin mantığı nedir?
Merkez bankası faiz düşürür.
Dolayısıyla piyasadaki bankalar merkez bankasına para yatırdıkları zaman elde edecekleri faiz getirisi azaları.
Yani bankaların parayı merkez bankasında tutmalarının cazibesi azalır.
Diğer yandan bankaların merkez bankasından borçlanmaları ucuzlar.
Yani bankalar kendilerini daha ucuza fonlarlar.
Böylece faizin düşmesi hem bankaların merkez bankasından elde edebilecekleri getiriyi azaltarak hem de daha ucuza para bulmalarını sağlayarak paranın piyasaya yönelmesini amaçlar.
Bankalardan daha ucuza kredi çekerek borçlanabilen insanlar, borç aldıkları para ile istedikleri ürünleri alırlar. Örneğin araba, ev, mobilya, elektronik eşya vesaire…
Özel tüketicilerin harcadığı bu para ise üreticinin daha fazla mal satmasını ve daha çok kar etmesini sağlar.
Ayrıca aynı özel tüketici gibi ucuza borçlanabilen üreticiler, yani şirketler, borçlandıkları para ile yatırım yaparlar. Mesela daha verimli üretim tesisleri kurarlar, iş yerlerini büyütürler.
Kar ve verimliliği artan şirketler ise daha fazla insanı işe alır.
Bir ekonomide çalışan sayısının artması işsizliği düşürür, tüketimi artırır. Aynı zamanda devlete de faydası vardır çünkü hem devletin vergi geliri, hemi de sosyal sigortaların geliri yükselir.
Görüldüğü gibi faiz arabanın gaz pedalı gibidir.
Aşırı hızlı giden arabayı kontrol etmek zor olduğundan ayağınızı gazdan çekersiniz.
Böylece arabanın kontrollü yavaşlamasın sağlarsınız.
Yani faizi artırırsınız.
Diğer yandan araba çok yavaş gidiyorsa gaz vermeniz gerekir.
Böylece motora yakıtın akmasını ve yanmasını sağlarsınız ve araba hızlanır.
Bu da faiz düşürerek olur.
Faizi düşürürseniz para piyasaya akar ve ekonomi hızlanır, büyür.
Ekonominin motoru üretimdir.
Direksiyona geçer geçmez motorun pistonlarını, krank milini, valfları, yani motorun önemli tüm parçalarını babalar gibi satmışsanız, yani motoru parça parça peşkeş çekmişseniz, bırakın gaza basmayı, gaz pedalında horon tepseniz o araba bir milim ilerlemez.