İDİL BOYUNUN NEVRÛZU: NARTUKAN

Nartukan, Nardugan, Nartoğan ya da Nardoğan… Türklerde bir çeşit kış bayramı olduğu söylenmekte ve 22 Aralık târîhinde kutlandığı iddiâ edilmektedir. Son yıllarda, her yılbaşında, Noel'in Türk kökenli olduğu düşüncesiyle gündeme getirilmektedir.

Peki, gerçekten böyle bir bayram var mı? Varsa içeriği ne? Ne zamân kutlanıyor?

Nartukan bayramı, Türkler arasında gerçekten kutlanmaktadır. Ancak kesinlikle, 22 Aralık târîhinde kutlanmamaktadır. Nartukan, Çuvaş Türkleri'nin Nevrûz'a verdikleri bir isimdir ve "ateşin doğuşu" anlamına gelmektedir. Başkurt Türkleri de, Nardugan ismi ile anmaktadırlar. Burada ateşten kastedilen güneştir. Kışın bitişini ve havaların ısınmasını anlatır.

Nevrûz ya da Yeñi Gün bayramının, Çuvaşlar arasındaki adı olan Nartukan'ın nasıl Noel'in karşılığı ya da aslı gibi sunulmasına baktığımızda, sayın Muazzez İlmiye Çığ hanımefendi, ne yazık ki, karşımıza çıkıyor. Muazzez İlmiye Çığ, konu ile ilgili yazdığı makâlede, Âzerbaycalı Adnan Atabek ve Güney Âzerbaycanlı Ârif İsmâil İsmâilin'in gönderdiği elektronik postalar ve Murat Adji'nin Atatürk Kültür Merkezi Yayınları arasından çıkan "Kıpçaklar: Türklerin ve Büyük Bozkırın Kadim Tarihi" adlı kitaba dayandırmaktadır. İlk iki kişi, târîhçi olmadığı için onlardan söz etmeye gerek yok. Ancak Murat Adji'nin çalışmasında, Nartukan'ı Noel'in karşılığı olarak kullanması dikkât çekicidir.

Sayın Murat Adji, bu iddiâsını, herhangi bir kaynağa dayandırmamaktadır ve yeni bir buluş gibi sunmaktadır. Oysa böyle bir bayram, Nevrûz'un karşılığı olarak vardır. Hiç de yeni değildir.

Bununla berâber sayın Muazzez İlmiye Çığ hanımefendi, bellî ki, yazılanlardan etkilenmiş ve doğru olarak kabûl etmiş, dünyânın merkezinde bir çam ağacı olduğunu, bunun hayât ağacı olduğunu, akçam olan bu çamın, sâdece Orta Asya'da yetiştiğini yazıyor. Elbette Türklerde, çok güçlü bir "Ağaç Kültü" vardır ve şamanist anlayışta, dünyânın merkezinde bir ağaç bulunur. Bu ağaç, ilâhî bir ağaçtır. Bu sâdece Türklerde değil, şamanist anlayışı benimsemiş Moğollar, Tunguzlar, Fin-Ugorlar, Yeniseyliler, İnuitler gibi toplumlarda da vardır.

Ben ağaç türleri üzerine uzman olmadığım için orman mühendislerinin, ağaç türleri ile ilgili çalışmalarını inceledim. Buna göre "akçam" adlı bağımsız bir çam türünün olmadığı ve yılın belli dönemlerinde kabuğunun bir kısmı beyâzlaşan "karaçam" olduğu ya da "ak göknar" olduğunu gördüm. Daha sonra ise bu iki ağaç türünü araştırdım. Kazdağı Millî Parkı'nın internet sitesinde¹ "Karaçam" ile ilgili olarak anavatanının Avrupa olduğu ve ağırlıklı olarak İspanya, Avusturya ve Kırım arasındaki bölgede yaygın olduğu bilgisi yer alıyor. Orman Genel Müdürlüğü'nün internet sitesinde² ise Göknar başlığı altında, "Ak Göknar"ın anavatanının Avrupa ve Asya olduğu bilgisi yer alıyor.

Buna göre bu ağacın, sâdece Orta Asya yetiştiği iddiâsı, çürümüş oldu.

³

Aynı şekilde Yrd. Doç. Dr. Hasan Tutar, Türkler Ansiklopedisi'nin 3. cildinde yer alan "Tarihte ve Mitolojide Nevruz" adlı kıymetli makâlesinde Nevrûz'a verilen isimler arasında Nartukan ve Nartavan isimlerini saymıştır.⁴

Ayrıca Atatürk Kültür Merkezi Yayınları arasından çıkan ve "Nevruz ve Renkler" isimli bildiride yer alan Harun Güngör'ün "Kama-Ural Çuvaşlarının Yeni Yıl Bayramı Nartukan"⁵ adlı çalışması çok kıymetlidir. Üstelik başlı başına bu konuyu ele alması açısından bu alanın en önemli eseridir. Ba'zıları buradaki "yılbaşı" kavramına takılmaktadır. Ancak bu "yılbaşı", milâdî yılbaşı değil, yine Nevrûz'dur.

Bilinmesi gerekir ki, Türklükle hiçbir alâkası olmayan şeyleri, Türklüğe âidmiş gibi sunmanın birçok zarârı vardır. Bunların başında da, Türk kültürü üzerindeki, yabancı kültürlerin etkisinin artması gelir. Noel kavramı, tamâmen Germen kültürüne âid bir kavramdır ve zamânla Hristiyanlığın geneline yayılmıştır. Nartukan gibi bir Türk bayramını, Noel gibi sunmak büyük bir yanlıştır ve kesinlikle kabûl edilemez.

4 Ocak 2013

Kutlu Altay KOCAOVA

1^ 2^ 3^ Pirverdioğlu, Ahmet, Türklerde Yılbaşı ve Bahar Geleneği (2002) , Türkler Ansiklopedisi, cild 3, s.65, Ankara