Bazıları için İsrail, dünyadaki tüm savaş ve kötülüklerin kaynağını oluşturmakta ve Yahudiler de bütün bu kötülüklerin sorumluluğunu taşımaktalar. Sanıyorum kurgu ve gerçeğin bu kadar birbirine karıştığı, hakkında bu kadar komplo teorisi ve şehir efsanesi bulunan başka bir ülke ve toplum yoktur.

“Yahudiler, 'Büyük İsrail'i kurmak istedikleri için Ortadoğu'da terör estirmekteler”, “Dünyada tüm sermaye Rothschildler, Rockefellerler ve Soros gibi 2-3 Yahudi ailenin elindedir.” (Rockefeller ailesinin Yahudi olmadığını kimse umursamaz),
“Yahudiler, Yahudi olmayan çocukları iğneli fıçılarda öldürüp kanlarını içerler”… ve daha ne iddialar…

Büyük çoğunluğu Kilise veya Avrupa tarihinden kaynaklanan bu komplo teorileri ne yazık ki, bizim toplumumuzda da kendilerine yer edinmiş durumda. Oysa, aynı coğrafyayı paylaştığımız ve bizim de tarihimizin bir parçası olan, kendi iç dinamiklerinde hâlâ çok büyük sıkıntılar taşıyan ve hiç de homojen olmayan bir İsrail gerçeği ile karşı karşıyayız.

İsrail toplumunun kendi içinde ne kadar farklı, karmaşık ve çelişkilerle dolu olduğunu, ilk defa dört günlük bir iş gezisi için İsrail'e geldiğimde anladım.

Londra şubemizde çalışan ve aynı zamanda İsrail vatandaşı olan Musevi Joseph ve Günther isminde bir Alman iş arkadaşımla beraber gerçekleştirdiğimiz gezinin ilk üç günü İsrail'in ticari merkezi Tel Aviv’de geçti.

Tel Aviv, Akdeniz sahilinde, ticari merkez olduğunu her haliyle yansıtan, eğlence mekanları bol, canlı bir şehir ama bölgenin kültürel ve tarihi yapısını pek yansıtmıyor.
Dördüncü gün Kudüs'te son toplantımız vardı.

Sabah çok erken kalkıp kahvaltıyı otelde değil, Tel Aviv'in tarihi bir semtinde yaptıktan sonra, arabayla Kudüs'e geçmeyi kararlaştırdık. Tel Aviv kalesine yakın 'Ben Gurion' isimli ufak bir kafeye gittik. O vakitte açık bir yer bulmak hiç de kolay değildi. Hesap ödemek için garsonu çağırdığımda, bana hesabı kasada ödemem gerektiğini söyledi. Diğer iki arkadaşım masadaki eşyalarını toparlarken, ben kasaya gitmek için kafenin sonundaki köşeyi döndüm ve karşıdaki duvarın yukardan aşağı Atatürk ve Türkiye fotoğrafları ile dolu olduğunu fark ettim.

Doğal olarak çok şaşırdım.
Kasada, duvara işaret ederek "Kafenin sahibi Türk mü?" diye sordum.
Kasadaki delikanlı gülümsedi ve "Hayır, ama siz Türksünüz, değil mi?" dedi ve ekledi: "Buraya ilk defa gelen her Türk aynı soruyu soruyor."

Meğer kafenin sahibi İstanbul'da okumuş, büyük bir Türkiye ve Atatürk hayranıymış. O nedenle, ülkesine geri dönüp kendi dükkanını açınca, bir köşesini Atatürk ve Türkiye motifleriyle süslemiş.

Aslında şaşmamalıydım. Havaalanında bindiğimiz taksinin şoföründen, görüştüğüm bankacı ve avukatlara kadar herkes, Türk olduğumu öğrendiklerinde bana çok cana yakın davrandıklarını fark etmiştim. Hatta birçok kişi “Türkler bize hem İspanyol Engizisyonunda yardım etti, hem de Hitler döneminde.” diyerek, tarihi unutmadıklarını gösterdiler.

Kaleye yakın taksi durağında bir şoförle bizi Kudüs'e götürmesi için anlaştık. Yolculuğumuz yaklaşık 1,5 saatten fazla sürdü. Yol boyunca geçtiğimiz çevre, Türkiye'de Akdeniz sahilinden İç Anadolu'ya giderken görebileceğimiz manzarayı andırıyordu.

Nihayetinde Kudüs'e vardık.
O zamana kadar görebildiğim kadarıyla pek dindar olmayan Joseph taksiden iner inmez, kipasını başına taktı. Bizim şaşkın bakışlarımızı görünce gülümseyerek ve “Ne yani?' dercesine omuzlarını silkti ve “Burası kutsal şehir!” dedi.
Aramızda daha önce Kudüs'e gelen tek kişi olduğu için Joseph'i rehber olarak seçtik.
İsrail'i ve İsrail toplumunu Kudüs'ten daha iyi yansıtan başka bir şehir yoktur. Ortadoğu'da yaşanan çatışmaların baş aktörlerini Kudüs'de, bu daracık alanda hep birlikte, bir arada bulmak mümkün.

1 No'lu Tramvay hattı batıdaki Herzl Tepesi'nden başlayarak doğusunda bulunan Pisgat Ze'ev yerleşim bölgesini de geçerek son durak Heil Ha-Avir'e kadar uzanır.

Güzergahında sekülerlerin yerleştirildiği yeni mahalleler, Müslüman, Hristiyan ve Musevi dindarların yaşadığı Eski Şehir, her tür yeniliğe karşı olan kökten dincilerin yaşadığı Mea Shearim ve Arapların yaşadığı Shu'afat da bulunur.

Aslında tramvaylar şehir sakinlerini birbirine kavuşturmak için vardır ama bu, 1 no’lu Kudüs hattı için geçerli değil. Çünkü bu şehrin sakinlerinin yaşadıkları mahalle ve semtler arasında sadece bir tramvay durağı mesafe olmasına rağmen, bu insanlar adeta ayrı dünyalarda yaşarlar.

Seküler ve kökten dinci Museviler şehrin karakterini belirleme mücadelesi verirken, İsrailli yerleşimciler eski şehri kendi hâkimiyetlerine almaya çalışıyor ve bazı Araplar hâlâ Doğu Kudüs'ün kurulacak bir Filistin devletinin başkenti olacağı hayalini kuruyorlar. Kökten dinciler, Filistinli eylemciler, yazarlar, güvenlik görevlileri, ülkeye yeni gelen göçmenler, Museviler, Hristiyanlar, Müslümanlar....

Bunların hepsine tramvayda rastlayabilirsiniz.
Bir durakta binerler ve inene kadar birbirleri ile konuşmazlar.
Yani İsrail'deki toplumsal ayrışma, Arap-Yahudi ayrışmasından çok daha ötede.

Herzl "Halkım naaşımı 'Eretz İsrail'e (Musevilerin 'Kutsal Toprak' manasında kullandıkları deyim) götürene kadar babamın ve kız kardeşimin yanına defnedilmek istiyorum." demiş ve mezarının İsrail'de Kermil Dağı'nın eteklerinde Haifa yakınında bir mezarlıkta olmasını istemiş. Naaşı 1949'da Viyana'dan İsrail'e taşındığında İsrail hükümeti bu vasiyetine uymamış ve mezarın Kudüs'te olması gerektiğine karar verilmiş.

Çocukları Pauline ve Hans 2006 yılındada Herzl'in yanına defnedilmişler. Diğer kızı Trude ise Theresienstadt Nazi kampında hayatını kaybetmiş.

Tepenin üstünde, fazla büyük olmayan dikdörtgen bir meydana bitişik yarı yuvarlak bir alanın ortasındaki siyah granit taş blok, aslında bir anıt mezara göre oldukça sade görünüyor.

Aklıma “Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan siyonizmin babası Herzl'in mezarını ziyaret etti“ yorumlarıyla sosyal medyaya düşen kısa video ve resimler geliyor. O resimlerde görünen mekan burası değil. Cumhurbaşkanı'nın o görüntüleri Holokost (soykırım) Anıtı‘nda çekilmiş.

Bu anıt mezar, Yahudi milli hareketinin lideri Theodor Herzl'e, yani siyonizmin ve İsrail Devleti'nin fikir babasına ait.

Theodor Herzl 2 Mayıs 1860'da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nda, Peşte'de doğmuş. Kendisi dindar olmak bir yana, evini Noel çamı ile süsleyecek kadar genişmiş. Yahudilerin bir millet olduğunu, aydınlanma çağı ve akabinde özgürleşme dönemleri ve ulus anlayışının gelişmesi ile dinin „birleştirici kimlik“ vasfını kaybettiğini savunan Herzl, bir dönem tüm Yahudilerin vaftiz olarak Hristiyanlığa geçmelerinin “Yahudi Sorunu”na çözümü olacağına inanmış.

Ancak, zamanla asimilasyon ve din değiştirmenin bir çözüm olmayacağını, o dönemlerde özellikle Avrupa'da tekrar zirve yapan Musevi düşmanlığı, Musevilerin toplumdan dışlanmaları ve bu ayrımcılığa tanınan hukuki meşruiyete karşı, milli kimlik üzerinden kurulan bir Yahudi Devleti'nin tek çözüm olacağını düşünmeye başlamış. Böylece, Yahudi milli hareketine yönelmiş ve daha sonra da Dünya Siyonist Örgütü‘nün lideri olmuş.

Herzl, Yahudi Devleti ve Eski Yeni Vatan isimli kitapları ile siyonizmin fikirsel alt yapısını oluşturmuş ve kitle hareketlerine önderlik etmiş.

Yahudi Devleti, çağdaş Museviliği dini olmaktan ziyade, siyasi açıdan çok etkileyen bir eserdir.
Eski Yeni Vatan ise, Filistin’de kurulacak olan bir Yahudi devletinde hakim olabilecek toplumsal düzenle ilgili bir ütopyadır.

Herzl'in ütopyasında çizdiği toplum, kozmopolit, gayri Musevileri dışlamayan, onlara da vatandaşlık hakkı tanıyan bir yapıya sahiptir. Bu ütopyada Herzl, Filistin'de yaşayan Arapların böyle bir devleti olumlu karşılayacaklarını ve oluşacak olan altyapı ve gelişmeye katkıda bulunacaklarını varsaymaktadır.

Açıkçası Herzl, Arapların böyle bir devletin kurulmasına karşı çıkacakları ihtimalini hesaba katmamış.

Batı Avrupa'nın gelişme odaklı fikirlerin hâkimiyeti Peşte'de doğan, Paris'te okuyan ve Viyana'da yaşayan Herzl'in düşüncelerinde bariz belli olur. Herzl ve dönemin diğer siyonistleri, Filistin'de zaten çok az insanın yaşadığı topraklara yerleşeceklerini ve o topraklarda bulunan az sayıda Arapların da onlara “medeniyet getirecek“ olan siyonistleri “'beklediklerini“ varsaymışlar.

En azından yazdığı kitaplarından ve Herzl Tepesi'nin eteğinde bulunan Herzl Müzesi'ndeki sergiden bu sonuca varmak mümkün.

Ama tarih, Herzl ve arkadaşlarının hayalini kurdukları ütopyanın gerçek ile ilgisi olmadığını gösterdi.

1947'de o topraklar Birleşmiş Milletler tarafından bölündükten ve 1948'de Yahudiler bağımsızlıklarını ilan ettikten sonra, 6 Arap ülkesi yeni kurulan ülke İsrail'e savaş ilan etti. Birleşmiş Milletler tarafından (hâlâ) insanların önüne havuç gibi tutulan “İki devletli çözüm” hiç gerçekleşmedi. İsrail, savaş sonrası Mısır ve Ürdün hariç diğer Arap ülkeleriyle barış anlaşması imzalanmadı ve agresif genişleme politikasını sürdürmeye devam etti.

Savaş bittiğinde Kudüs, ikiye bölünmüş bir şehirdi. İsrail şehrin batısını kontrol ederken, Doğu Kudüs, Ürdün egemenliği altında, Arapların elindeydi. 1967’deki Altı Gün Savaşı‘ndan sonra İsrail, tüm şehir üzerinde ve dolayısıyla Doğu Kudüs'te yaşayan Araplar üzerinde hâkimiyet kazandı ve 1980'de Kudüs'ü başkent ilan etti.
Bu diğer devletler tarafından kabul edilmedi ta ki, 2 yıl önce, 2017'de ABD Başkanı Trump Kudüs'ü resmen İsrail'in başkenti olarak kabul edinceye kadar…
Günümüzde ABD haricinde Kudüs'ü İsrail'in başkenti olarak resmen kabul eden tek ülke Guatemala’dır.

Tramvay ile Herzl Tepesi'nden Mahane-Yehuda Pazarı'na gelinceye kadar, arada beş durak var. Her durakta binenlerin sayısı inenlerden çok olduğu için, vagonun içi kalabalıklaşmaya başlıyor. En son He-Haluts durağından sonra içerisi hareket edemeyecek kadar çok doluyor.

Vagonun içinde hakim olan koku, gittikçe rahatsızlık vermeye başlıyor. Şapkalı, alnının kenarından lüleleri sarkan Ortodoks bir Musevi, yanındaki tüfekli, tabancalı askere iyice yapışmış durumda. Onlara sırtı dönük iki Arap kadını ve bir Avrupalı turist kadın adeta yanak yanağa ayakta duruyor ve iki küçük Filipinli turist ile Afrikalı bir Musevi’yi tramvayın kapısı ile kendileri arasında neredeyse ezmek üzereler.

Düşünmemek mümkün değil; insanlar bütün bu farklılıklarıyla şu an tramvayda olduğu gibi, Ortadoğu'da da birbirlerine zarar vermeden yanyana yaşayabilseler ne terör kalır, ne savaş…

Nihayet tramvay Mehane-Yehuda Pazarı'nda duruyor ve kapılar açılır açılmaz, insanlar dışarıya akın ediyor.

Tramvaydan inince insanı envai çeşit yemek ve baharat kokuları yanısıra pazarcıların sesleri karşılıyor. Pazarda günlük hayat için ne gerekiyorsa bulmak mümkün: Ekmek, meyve, sebze, kıyafet, alışveriş sepetleri, temizlik malzemeleri... Geniş, döşeme taşlı sokağın sağ ve sol kenarına kurulmuş tezgahlarda yok yok. Pazarın burada uzun yıllardır kurulduğu hemen belli oluyor. Pazarcılar müşterileri kendi tezgahlarına çekebilecek ama tezgaha gelmiş ve bakınan müşterileri rahatsız etmeyecek şekilde bağırarak pazarlamanın ustası olmuşlar.

Eski şehrin Jaffa Kapısı‘na yaklaşık 2 km mesafede olan Mehane-Yehuda Pazarı'nın tarihi 1887 yılına kadar geriye dayanmakta. Günde yaklaşık 200 bin müşterisi ile İsrail'in en büyük pazarı. Standlar iki ana caddeye kuruluyor. Bunlardan biri olan Mehane-Yehuda’nın üstü kısmen kapalıyken, diğer ana cadde Elitz Chayim ve bu iki caddeden sağa sola açılan ufak sokakların üstü neredeyse tamamen kapalı. Bu küçük sokaklar genellikle pasaj, kahve ve ufak lokantalarla dolu.

Cuma günleri şabat başlamadan önce pazar karınca yuvasına dönüşmekte. Herkes bir an evvel işini bitirip evine gitmeye çalışıyor.

Belediye Durağı’nda inip yüksek surların kenarından Jaffa Kapısı’na kadar yürüyoruz. Heyecanlıyım. Kudüs'teyim ve az sonra 3 semavi din için önemli mabetleri göreceğim. Binlerce yıllık tarih, binlerce yıllık savaş, mücadele…

İseviler’e göre, Hz. İsa'nın çarmıha gerilip, tekrar dirildiği, Museviler’e göre Hz. Davut'un oğlu Sultan Süleyman'ın Yahve'nin adına ilk tapınağı yaptığı, Müslümanların ilk kıblesi ve Hz. Muhammed'in Mirac’a yükseldiği topraklar.

Jaffa Kapısı’ndan geçip surlar içinde kalan eski şehre giriyoruz. Dar sokaklar turist kaynıyor ve her turist grubu farklı renkli şapkalarla rehberlerini takip ediyor..
Kudüs hakkındaki bildiklerim, okuduklarımdan ve tabii ki seyrettiğim filmlerden ibaret. Hz. İsa'nın başında dikenli dallardan örülmüş taç nedeniyle kanayan alnı ve zincirli bilekleriyle, omuzlarında devasa bir çarmıh ile kendisiyle aynı kaderi paylaşan diğer tutsaklarla birlikte Romalı askerlerin kamçısı altında ölüme yürümesi…
En azından Hollywood olayı genelde böyle sunar… Günümüzde sokakların böyle bir yürüyüşe müsaade etmeyecek kadar dar olduklarını fark ediyorum.

İlk ziyaret edeceğimiz tarihi mekan, yolumuzun üstündeki Kutsal Kabir Kilisesi…

Hıristiyanlar, kilisenin Hz. İsa'nın mezarı üzerine inşa edildiğini iddia ediyor. Hatta son yıllarda kilisenin sadece Hz. İsa'nın mezarı üzerine değil, aynı zamanda da çarmıha gerildiği tepe 'Golgota'nın üzerinde olduğu iddiaları da var.

Yoğun bir güvenlik taramasından sonra nihayet kiliseye geçmemize müsade ediliyor.
Joseph'e bu kadar yoğun güvenliğin sebebini soruyorum, acaba özel bir durum veya tehdit mi var diye merak ediyorum.

"Burası Kudüs." diyor. "Kendi inancı hariç diğer inançların sahte olduğuna inanan, onlara yaşama hakkı tanımak istemeyen fanatik manyağın metrekare başına en çok düştüğü şehir.
Ara sıra bu manyaklardan biri, sadece nefret söylemiyle kalmayıp, diğer dinlerin mabetlerini ve inananlarını havaya uçurmak istediği için, yoğun güvenlik tedbirleri zorunlu bir hale geliyor.
Bu kendisinin herkesten daha çok dindar olduğunu düşünenler var ya…
Üç kutsal dinin hepsi de 'masum insanları öldürme' diye emreder.
Ama bunları birbirlerini öldürmekten alıkoyan, burada her gün katliam yaşanmasını engelleyen bu ilahi emir değil, meşruiyetini devletin kanunlarından, yani beşeri kanundan alan bu güvenliktir.
Çoğunun gözünü güvenlik korkutuyor.
Aksi takdirde burada kan gövdeyi götürür. Şimdikinden daha fazla şiddet olur.“

Kilisenin kapısından içeriye girince, önümüzdeki kalabalık yüzünden ister istemez duruyor sonra kendimizi yavaş yavaş akan insan seline bırakıyoruz. Bir kaç adım sonra, önümüze yerde çerçeve içine alınmış bir taş çıkıyor.

Hıristiyanlar, çerçeve içinde, üstüne bir insanın yatabileceği büyüklükte olan bu taşın, Hz. İsa'nın naaşının yıkandığı musalla taşı olduğuna inanıyor..

Gözlerimin önünde yaşanan sahneye bakıyorum ve birden kendimi yurdumun değişik yerlerinde gördüğümüz türbelerden birinde buluyorum; gördüğüm bu manzara bana o kadar tanıdık geliyor…

Taşın etrafında adeta kendinden geçmiş insanlar var ve taşa dokunabilmek için birbirlerini itip kakıyorlar. Daha sonra Polonya'dan geldiğini öğrendiğim orta yaşlı bir kadın, ağlayarak elindeki bez parçasını taşa sürüyor. Bir an aklımdan “Acaba temizlik görevlisi mi?“ diye geçiyor ancak, “Ama temizlik görevlisi olsa, ziyaretçilerin alınmadığı bir saatte çalışır veya acil durumlarda taşın etrafını kapatıp görevini ağlamadan yapardı.“ diye düşünüyorum. Kadın elindeki bezi uzunca bir sure taşa sürdükten sonra, biraz da etraftakilerin çekiştirmesiyle istemeyerek taştan ayrılıyor. Kalabalığın biraz kenarında, nisbeten tenha bir yerde soluklanıp, kendine geliyor, göz yaşlarını silip sakinleşiyor.

Merakıma yenik düşerek, takınabileceğim en kibar, en hassas tavırla kadına az once ne yaptığını soruyorum.
Elindeki benim bez parçası zannettiğim nesne, Polonya'daki zihinsel ve bedensel özürlü oğlunun atletiymiş.
Oğlunun derdine tıbbi bir çözüm bulunamıyormuş.

"Ama ben efendimizin (kastedilen Hıristiyan inancına göre Hz. İsa'nın bedeninde gövde bulmuş Tanrı, yani hem Tanrı, hem oğlu Hz. İsa) beni işiteceğinden eminim." diyor. Hz. İsa'nın musalla taşına sürdüğü atleti oğluna giydirdiğinde, sağlığının düzeleceğini umuyor.

Oğlunun atletini dikkatle katlayıp torbaladıktan sonra özenle içine koyduğu çantaya, kıyafetlerine, ayakkabılarına bakıyorum. Kadının varlıklı olmadığı, perişanlığı ve çaresizliği, her halinden belli.
Bu seyahati kimbilir hangi fedakarlıklara katlanarak yapmıştı…

İçimden, "Allah kimseyi çaresiz bırakmasın, hiç kimseyi evladıyla sınamasın." diye düşünüyorum.

Yine benzer çaresizlikler veya belki o kadar da ağır olmayan dertler nedeniyle türbelere akın eden yurdum insanı geliyor aklıma; ağaçlara bez parçaları bağlayan veya başka ritüellerle medet uman güzel milletim…
'Demek ki,' diyorum kendime 'sadece bizde yokmuş bu tür inanış.'

Devam ediyoruz.
Kilisenin içinde kapalı bir şapel var.
Arkeologlar o şapelin içinde yapılan kazılarla Hz. İsa'nın mezarına ulaşmayı umuyor ancak mezarın yeri henüz tespit edilememiş..
Kiliseyi yoğun kalabalığın izin verdiği ölçüde gezebiliyoruz.

Bir sonraki durağımız 'Ağlama Duvarı'…

Burada da güvenlik had safhada.
Güvenlikten sonra önümüze taşlar kaplı geniş bir meydan çıkıyor. Meydanın diğer tarafında 57m genişliğinde, 18 m yüksekliğinde kalın, kaba taşlarla örülmüş meşhur 'Ağlama Duvarı'.

Duvarın önünde herkesin film ve resim karelerinden tanıdığı manzara; duvara dokunan, yüzleri duvara dönük ileri geri sallanan, çoğu ayakta, bazıları oturan erkekler kendilerini ibadetlerine vermişler.
Ve evet, kimisi de ağlıyor.
Ağlama Duvarı’nın önünde hiç kadın olmadığını farkediyorum. Daha sonra Joseph'ten kadınlar için olan bölümün ayrı olduğunu öğreniyorum.

Duvara doğru ilerlerken yanımıza bir görevli yaklaşarak, içinde kağıttan yapılmış kipalar olan bir sepet uzatıyor ve aksanlı bir İngilizce ile, “lütfen başınıza takın" diyor. Diğer yandan da bizim İngilizce bilmeme ihtimaline karşı, elini başına götürerek işaretle ne yapmamız gerektiğini gösteriyor.
Alman arkadaşım ve ben birer kipa alıyoruz. Görevli takmamızı beklemeden uzaklaşıyor.
Joseph, "Erkeklerin Ağlama Duvarı'na başları açık yaklaşması yasak" diyor.
Aklıma, Sultan Ahmet Camii'ni görmek isteyen turist kadınlara girişte tülbent verilmesi geliyor.

Ve birden İlker Başbuğ'un Ağlama Duvarı önünde çekilen o meşhur fotoğraflarını hatırlıyorum.
Hani İlker Başbuğ'un güya Yahudi olduğunu kanıtlamak için sosyal medyaya sızdırılan fotoğraflar…
“Adam benim gibi gelmemiştir ya buraya“ diye düşünüyorum. “Ne de olsa resmi bir ziyaretti ve dolayısıyla onu İsrail'de devlet adına karşılayan yetkili her kimse, ona kağıttan kipa değil, doğru olanı yaparak, doğru dürüst, kaliteli bir kipa vermiştir. Demek ki bütün olay bundan ibaretmiş.“
Sosyal medya çağında algı yönetimi bu kadar kolaymış meğer, özellikle cahil toplumlarda.
Sonra hafiften gülümsüyorum, “Benim kipalı bir fotoğrafım şimdi internete düşse, ayıkla pirincin taşını… Ne kadar arkadaşım varsa hepsi bana sataşır.“

Etrafı inceliyorum.
Ağlama Duvarı, önünde ibadet edenlerle birlikte çok yaygın olan bir görüntü.
Özellikle duvarın önünde geleneksel dini siyah kıyafetlerle ibadet eden Ortodoks Yahudiler yer alıyorsa, fotoğraf ne zaman çekilmiş olursa olsun, izleyenin gözünde yüzyıllar öncesine ait, mistik, tarihi bir hava uyandırır.

Günümüzde Haram-ı Şerif civarında hâlâ arkeolojik arıştırmalar yapılmakta. Kökten dinci Museviler, Kubbet'üs Sahra ve Mescid-ı Aksa'nın Süleyman Mabedi'nin kalıntılarının bulunmaması için inşa edildiğini iddia ederler ve bu arkeolojik kazılar esnasında birinci tapınağa ait bir şey bulunursa, Müslümanların bu mabedlerini yıkacakları şeklinde tehditte bulunuyorlar.

„Dünyanın yüzölçümü 510 milyon km².“ diye geçiyor içimden. “Bunun yaklaşık 150 milyon km²'si kara. Bunun ne kadarı insanlara yaşam alanı olarak kullanılabilir bilmiyorum ama milyonlarca km² toprak ve 3 büyük kutsal dinin de çıkış noktası bu coğrafya… Ve bu da yetmiyormuş gibi, neredeyse aynı m²'de birbirlerinin mabedleri üstüne kendi mabedlerini yapmışlar.“

Düşününce insana tuhaf gelen bir çok başka noktalar da var. Mesela gerek Süleyman Mabedi'nin ve gerekse Kudüs Tapınağı'nın yıkımı ile Müslümanların hiçbir ilgisi yok. Nasıl olabilir ki, olayların biri Hz. Muhammed'den 1100 yıl önce, diğeri ise yaklaşık 600 yıl önce gerçekleşmiş. Üstelik Ağlama Duvarı'nı kazı ile ortaya çıkarılmasını ve Musevilerin, onlar için derin tarihi ve dini mana taşıyan yerde ibadet edebilmelerini sağlayan da Kanuni Sultan Süleyman; ama yine de “Müslümanların kutsallarını yıkarız” diye tehdit ediyorlar.

21. yy.'dayız, insanlık uzaya uçabiliyor, maddenin ışık hızı ile hareket etmesini sağlamak için harıl harıl çalışıyor, negatif sürat üzerine deneyler yapıyor, Cern'de, bir dağın bilmem kaç metre altında antimaddenin varlığının pratik kanıtını araştırıyor ve hatta uzaydaki kara deliklerin bile resmini çekebiliyor ama milyarlarca insan için kutsal olan bir kaç yapıtın yıkılmadan bir arada var olmalarını herkesin kabullenmesini sağlayamıyor…

Ağlama Duvarı'ndan ayrılıp Mescid-i Aksa'ya doğru geçiyoruz. Kubbet'üs Sahra ve Mescid-i Aksa'nın bulunduğu meydana girişimizi yine güvenlik engelliyor. Karşımızda, diğer kutsal mekanlarda da olduğu gibi, Robo-Cop kılıklı bir polis, girişin yasak olduğunu, turistlere sadece haftada bir kere, Çarşamba günleri saat 7:00 ile 9:00 arası ziyaretin müsade edildiğini söylüyor.

Ben onca yolu gelip, diğer dinlerin kutsal mabedlerini görüp de kendi dinimin kutsallarını ziyaret edemeyeceğime üzülürken, Günther, başında kipası olan Joseph'e ve bana fırsat vermeden, öne çıkarak polisle tartışmaya başlıyor. Almanya'dan geldiğimizi, sadece bugün Kudüs'te olabileceğimizi, Çarşamba‘ya kadar kalamayacağımızı (Perşembe günündeyiz) oldukça bir ısrarlı tavırla polise açıklamaya çalışıyor. Arkadaşımızın ağzı oldukça iyi laf yapmasına rağmen, ne söylerse söylesin, bir kere kırmızı kartı çıkarmış hakeme protesto eden futbolcuların çabası kadar nafile olduğu, polisin her halinden belli. Biz her ne kadar arkadan kendisine "Artık yapılacak bir şey yok, gel…" desek de, o ısrarcı. O zamana kadar çok sakin kalan polisin yavaş yavaş gerilmeye başladığını hissediyoruz ve nihayetinde sakin ama çok kararlı bir şekilde diyor ki: "Israrcı olmanız bir şey değiştirmez. Turistler için ziyaret zamanı Çarşamba günleri, diğer zamanlar sadece Müslümanlar girebilir!"

Polisin bu sözleri benim pür dikkat kesilmemi sağlıyor. O zamana kadar polisle tek kelime konuşmamışken, "O zaman ben girebiliyorum." diyorum.
Polis olayın değişmesini değerlendirmeye çalışıyor ve bana "Ama arkadaşınız sizlerin Alman olduğunu söylemişti." diyor.
Hazır elime geçen kutsal mekanlara girme fırsatını polise "Türk'üm ama Müslüman Almanlar da var..." ukalalığı yaparak kaçırmak istemediğimden, "Hayır, arkadaşım Almanya'dan geldiğimizi söyledi, aramızdaki tek Alman kendisi. Ben Almanya'da yaşayan bir Türk'üm ve Müslümanım." diyorum.

Polis bir adım geri atıyor, başını hafiften yana eğerek bize dikkatlice bakıyor. Söylediklerimin gerçek mi yoksa içeriye girebilmek için onu kandırmaya mı çalıştığımı anlamaya çalıştığı belli.
Bir an aklıma içinde bulunduğumuz durumun onun gözünden nasıl göründüğü geliyor. Karşısında 3 adam birinin kafasına kipa var, Musevi olduğu bariz belli, diğeri Alman, biri de Müslüman Türk…
“Bir Alman (Hıristiyan), bir Yahudi ve bir Müslüman (Türk) bir gün…“; aslında böyle veya benzeri cümlelerle fıkralar başlar. Yani durum şaka gibi…

Polis bana gayet sakin kimliğimi soruyor ve ben gururla kapağında Ay-Yıldız bulunan pasaportumu uzatıyorum. Diğer iki arkadaş da yeni gelişmeyi susarak şaşkınlıkla seyrediyorlar.
Polis pasaportumu inceledikten sonra bana "bir dakika..." diyor ve arkasında bulunan perdeye doğru İbranice sesleniyor. Bir müddet sonra perdenin arkasından geleneksel kandura giymiş bir Arap çıkıyor ve polisle konuşmaya başlıyorlar. Polis kafası ile bana işaret ederek bir şeyler diyor ve pasaportumu Arap'a veriyor, Arap bunun üzerine bize dönüp Alman ve kippalı Musevinin yanında duran beni tepeden tırnağa inceliyor.

'Bir Alman, bir Yahudi ve bir Müslüman bir gün…' diye geliyor yine aklıma ve içinde bulunduğum durumun sürreal komikliğinden kendi kendime gülümsüyorum.
İbranice bilmiyorum ama ses tonlarından polisin "Bu adam Müslüman olduğunu iddia ediyor." dediğini ve Arap'ın da "Hadi canım, yeme beni…" diye cevap verdiğine veya aralarında benzeri cümlelerin geçtiğine eminim.

Nihayet Arap elinde pasaportumla bana geliyor ve çok kötü bir aksanla konuştuğu İngilizce ile, "demek sen Müslümansın, öyle mi?" diye soruyor:
Ben kendimden emin, "Elhamd-ü l'illah, evet" diyorum.
Arap, gözlerime bakarak, "O zaman El Fatiha'yı oku." diyor.
Bir an şaşırıyor ve karşımdakine, "Şaka mı yapıyorsun?" diye soruyorum.
"Neden şaka yapayım?" diye cevap veriyor bana. Kendisinde bir yalancıyı suç üstü yakalamış olmanın keyfini sezer gibiyim.
"Sence Müslüman olmayıp El Fatiha'yı ezbere bilen yok mudur? Bu mu yani imanın ispatı, Fatiha'yı ezbere bilmek mi?" diye devam ediyorum.
Sıkılmış bir ifadeyle, "Fazla lafa gerek yok, Mescid-i Aksa'yı görmek istiyorsan El Fatiha'yı oku." diyor.
İçimden “La havle“, ağzımla besmele çekip başlıyorum Elham'ı okumaya. “…İyyâke na'budu ve iyyâke neste'în……..“ derken, Arap, bütün şüpheciliğini üstünden atıp, kollarını açarak bana doğru geliyor, duayı bitirmeme fırsat vermeden kucaklıyor ve sanki 40 yıl görmediği arkadaşını görmüş gibi, en cana yakın ses tonuyla yarı İngilizce, yarı Arapça, "Welcome kardaş, welcooome, elhamd'ü l'illaaaah, welcome…" diyerek koluma giriyor ve beni kendisinin de arkasından çıktığı perdeye doğru götürüyor.

Bir yandan yanımdakiyle beraber yürüyor, diğer yandan da arkamı dönüp arkadaşlarıma bakıyorum. Onların da benimle beraber arkaya doğru gelmek istediklerini görüyorum ama polis, "Hayır,"diyor ve eliyle köşedeki çay ocağını göstererek "arkadaşınız girebilir ama siz şurda oturun ve onu beklerken bir çay için."

Perdenin arkasında üstüm aranıyor ve güvenlikten geçiyorum. Turistler olmadığından, içeriye çabuk girebiliyorum. Beni arkaya götüren Arap rehber isteyip istemediğimi soruyor, gerek olmadığını söylüyorum.

Merdivenlerden yukarı çıktıktan sonra karşımdaki meydanın ortasında dünyaca meşhur altın rengi kubbesi ve sekizgen mimarisi ile Kübbet'üs Sahra'yı buluyorum. Durup gördüğüm manzarayı seyretmek istiyorum. Resim veya film değil, Kubbet'üs Sahra bir kaç adım ötemde. Maalesef manzaranın tadını fazla çıkaramıyorum. 20'li yaşların sonunda bir Arap yanıma gelip bir şeyler söylüyor. Arapça anlamadığımı söylediğimde kötü bir İngilizceyle devam ediyor, rehber isteyip istemediğimi soruyor.

Görevliye de söylediğimi, istemediğimi tekrar ifade ediyorum.
Ben sanki istemediğimi söylememişim gibi devam ediyor, “…şuranın tarihi şöyle buranın tarihi böyle…“
Birkaç kez sözünü kesmeye deniyorum ama o umursamadan muhtemelen anlamadığı ama ezberlediği İngilizce metni, okumaya devam ediyor.
Bakıyorum olmuyor, onu incitmeden ama kararlılığımı belli edecek kadar sert bir şekilde kolunu tutuyorum. Şaşırıp bana baktığında "Rehber falan istemiyorum. Zaten fazla vaktim yok, dışarıda bekleyenim var. Beni rahat bırak, ben mekanları görüp, namaz kılıp gideceğim."

Ben öyle kesin konuşunca, "Tamam" deyip, uzaklaşıyor. Ben de, gerçekten beni rahat bırakacağını düşünecek kadar saf olduğum için, 'kurtuldum' diye seviniyorum…

Meydanı geçip Kubbet'üs-Sahra'ya giriyorum.

Kapı eşiğinden içeri bakınca, Türkiye'den alışkın olduğumuz camilerden biri gibi görünüyor. İç süslemelerde Memlük ve Osmanlı tarzı hemen kendini belli ediyor. Yapıta dışardan baktığımda resimlerde gördüğümden daha küçük olduğu izlenimini, içerisi de doğruluyor. Yerler seccade motifli halı döşeme, kubbenin etrafınını oluşturan çatı, mermer sütunlar tarafından taşınmakta. Sütunlar sayesinde dış duvarlarla sütunların arasındaki alan, koridor gibi duruyor. Minber girişin sağ tarafında kalıyor. 

Dışarıya çıkıp şadırvanda abdest aldıktan sonra tekrar içeriye giriyorum ve 11 basamaklı ufak bir merdivenden Muallak Taşı'nın içinde bulunduğu mağaraya inip ibadetimi yapmak istiyorum. Birden kurtulduğumu zannettiğim Arap yanımda beliriyor ve bana tespih vermek istiyor. Teşekkür edip gerek olmadığını söylesem de, satılık olmadığını söyleyerek ısrar ediyor. “Tesbihi alırsam beni rahat bırakır” düşüncesiyle tespihi alır almaz "Tespih satılık değil ama Mescid-i Aksa için bağış yaparsan kabul ederiz." diyor. Sırf bu ısrarcı insandan kurtulmak için bağış yapıyorum. Yüzünde bağış miktarını beğenmediğini gösteren bir ifadeyle geri çekiliyor ve nihayetinde namaza durabiliyorum.

İbadeti bitirip Mescid-i Aksa'ya geçmek için hareket ettiğimde adam yine hemen yanımda beliriyor. Bu defa elinde Kur'an-ı Kerim var ve yine aynı yöntemle bana Kur'an-ı Kerim'i vermek istiyor. Ben tekrar gerek olmadığını söylüyorum ve yukarıya çıkmak için merdivenlere doğru ilerliyorum. O ise arkamdan geliyor ve Kur'an‘ı Mescid-i Aksa'da okumam için vermek istediğini, satılık olmadığını, istersem hatıra olarak bende kalabileceğini söyleyerek ısrar ediyor. Ben yine istemediğimi söyleyince bana, Mescid-i Aksa'da okunan Kur'an'ın Tanrı katında kaç kat daha sevap olduğuna dair vaaz vermeye başlıyor. Bu esnada dışarıda meydanda Mescid-i Aksa'ya doğru yürürken duruyor ve "Seni bilemem ama benim için kutsal bir mekandayız. Beni rahat bırak, bana burada kötü konuşturma." diyorum.

Bu sefer gerçekten sinirlendiğimi ve benden bir şey koparamayacağını anlıyor ve suratı pazarlamacıların sahte cana yakınlığından küstah bir ifadeye değişiyor. Yanımdan ayrılırken, "Verdiğin bağıştan cimriliğin belli oluyor…" diye sitem ediyor.
"La Havle…" çekip Mescid-i Aksa'ya doğru devam ediyorum.

Yürürken soruyorum, "Gerçekten de mahallelerden zorla çıkarılıyorlar mı?"
"Yok öyle bir şey." diyor arkadaşım. "En azından Kudüs'te yok ama Batı Şeria'da durum biraz daha farklı. Bunlar tapularını para karşılığı satıyorlar sonra da, 'bizi semtimizden zorla kovuyorlar' diye yaygara koparıyorlar. Bazıları kendi özel maddi sıkıntıları yüzünden acil paraya ihtiyacı olduğu için ucuza satıyor ve alıcılar da fırsattan istifade ediyor. Sonra da bu durum üzerinden propaganda yapıyorlar. Ama şu bir gerçek; bu veya benzeri semtlere yerleşen Yahudiler hep fanatik aşırı sağcılar. Normal bir vatandaş zaten her dinin süzme yobazlarının odaklandığı bir semte gönüllü yerleşmez."
"Batı Şeria neden farklı?" diye soruyorum.
"Birincisi oralarda, yani kırsal alanda belediye kanunları geçerli değil." diye devam ediyor arkadaşım. "Ve her ne kadar İsrail vatandaşı olsam da, devlet bence çok yanlış bir yayılımcı politika uyguluyor. Osmanlı'dan kalma bir kanun var. O kanuna göre 15 yıl kimse tarafından kullanılmayan ve işlenmeyen bir arazi, doğrudan devlete geçiyor. Sağ hükümetler orada yaşayan insanların arazilerinin etrafına engel örüyor yani insanlar kendi arazilerine ulaşamıyor, dolayısıyla kullanamıyor. Devlet 15 yıl bekledikten sonra çıkıyor ve 'burası 15 yıldır kullanılmadı, artık devlete ait' diyor ve o arsalara bu fanatik aşırı sağcıları yerleştirerek yayılımcı bir siyaset uyguluyor. Daha liberal hükümetler bile ya kısmen bunu yapıyor, ya da yapılanı geri almıyor. Zaten alsa bu sefer bu aşırı sağcılarla başı derde girer. İnan onlar ne devlet tanıyor ne kanun."

Başka bir hediyelik eşya satan dükkanın önünde duruyoruz. Vitrindeki ürünleri ilk baktığımız dükkanda gördüklerimizin neredeyse aynısı. İçeride duran adamın Yahudi olduğunu başındaki kippadan anlıyorum. Bizim arkadaşa "Yahudi mahallesine mi geldik?" diye soruyorum. "Hayır," diye cevap veriyor "hâlâ Müslüman mahallesindeyiz."

İçerdeki kippalı adam dışarı çıkıp yine aynı esnaf ağzıyla bizi içeri davet ediyor. Adama bir şey almak istemediğimizi söylüyorum ve yolumuza devam ediyoruz.
Biraz daha yürüdükten sonra temiz bir kafe, çay ocağı karışımı bir mekan görüyoruz.
"Ben hâlâ çayımı içmedim." diyorum.
Joseph, "Burası Musevi Mahallesi." diyor.
"Bir sakıncası var mı burada bulunmamızın?" diye soruyorum, arkadaşım "Senin için yoksa, yok." diyor ve gülümseyerek, "Ama sen yine de yüksek sesle Hamas propagandası yapma." diye takılıyor.

Kahvede bir masaya oturup çaylarımızı ısmarlıyoruz. Mekan ufak. Yavaş yavaş karnımızın acıktığını fark ediyoruz. Sadece İbranice yazan menüye bakan Joseph'e burada ne yiyebileceğimizi sorarken, yurtdışında edindiğim alışkanlık doğrultusunda "Benim de yiyebileceğim ne var?"diye ilave ediyorm.
Arkadaşım gülümsüyor ve "Burası Kudüs'ün eski şehri” diyor."Burada, bırak domuzu, size göre ‘haram' bize göre ‘kaşer‘ olmayan herhangi bir şeyi istesen de yiyemezsin, rahat ol."
Çabuk hazırlanacağını da düşünerek, sadece peynirli tost ısmarlıyoruz.

Garson geliyor "Şalom" diyerek bizi selamlıyor. Joseph İbranice çay ve tostlarımızı ısmarlıyor, az sonra siparişler geliyor. Arkadaş garsonla konuşurken Günther bana Almanca, "Farkında mısın, sadece bizim başımız açık.” diyor.
Etrafa bakıyorum ve gerçekten kahvede olan herkesin başı kapalı. Bir masada kıyafetlerinden Ortodoks Musevi oldukları belli olan 3 adam oturuyorlar, başlarında siyah şapka var. Geri kalan herkesin kafasında ise kippa var. Gülümseyerek, “Evet haklısın,“ diyorum. Joseph konuya dahil olmak için İngilizce “Ne oldu?.. " diye sorarken, yan masadan bir adam bize doğru dönüyor ve aşırı Slav aksanlı bir Almanca ile, "Oooo, Almanya'dan misafirlerimiz var.” diyor.

Adamın adının Roman olduğunu öğreniyoruz. Babası çocuk yaşta iken, bugün Polonya topraklarında olan ama o dönem Almanların yaşadığı bölgeden, Nazilerden zorlukla kaçabilmiş. Roman, işi gereği sık sık Almanya ve Polonya'ya gittiği için, ailesinden öğrendiği Almancayı geliştirebilmiş. Kendisi eski şehirde kalmıyormuş ama buradan ev alacağını söylüyor ve devlet “çok yumuşak“ davrandığı için aslında hakkı olduğunu düşündüğü şeye para ödemesi gerekmesinden rahatsızlık duyuyor.
“Hakkı“ olanın tam olarak ne olduğunu soruyorum. Bana "Bu topraklar İbrahim'in idi, o Yakub'a miras bıraktı. Yani bu topraklar bizim, Yahudilerin." diyor. Karşımda oturan adam beşeri kanun veya kurallar üzerinden değil, ilahi hak olduğuna inandığı mesihçilik üzerinden kutsal topraklarda hak iddia ediyor. Onlara göre Yahudilerin tekrar bu topraklara yerleşmesi ve İsrail devletinin kurulması Mesih'in gelmesi ile sonuçlanacak bir sürecin parçası.

İsrail devletinde bu şekilde düşünen vatandaş sayısının hiç de az olmadığını öğreniyorum.
Hesabı ödeyip kalkıyoruz. Dışarıya çıktığımızda Joseph, "Gördünüz mü, beşeri kanun, hukuk… umurunda değil. O hakkını dini öğretimden alıyor, kendine göre yorumladığı dini öğretimden."

Hıristiyan mahallesini geçerek eski şehrin surlarına doğru giderken, bir dükkanın vitrine önünde Joseph bana "Hediyelik bir şeyler alacaktın." diye hatırlatıyor. Vitrine bakıyorum, bundan önceki dükkanlarda gördüğüm ürünlerin aynısı, değişik bir şey yok. Ben düşünürken Günther içeri girip kendi yakınları için bir şeyler seçmeye başlıyor. Ben ise şimdilik yük etmek istemiyorum. Niyetim Kudüs'ten ayrılmadan en son bir şeyler alıp arabaya öyle binmek.

Günther'i beklerken Joseph ile konuşuyorum. Benim de dikkatimi çeken hususa değiniyor;
"Farkında mısın?" diye soruyor Joseph, "Kesin engelli sınırlar olmasa da mahalleler birbirlerinden ayrı. Hatta özellikle Musevi ve Müslümanlar birbirlerine komşuluk yapmaktansa düşmanca davranmayı tercih ediyor. Ama hangi mahalle de olursa olsun, ister Hıristiyan, ister Musevi, ister Müslüman, her dükkanda üç büyük dine ait sembolleri satmaktan kimse rahatsız değil. Yani Kubbet'üs Sahra'nın maketlerini sadece Müslüman mahallesinde, Kutsal Mezar Kilisesi’nin maketlerini sadece Hıristiyan mahallesinde veya Ağlama Duvarı'nın maketlerini sadece Musevi mahallesinde bulmuyorsun. Her mahallede her dinin sembolleri satılıyor, Arapça yazılı eşarplar, mavi beyaz Davud Yıldızı motifli kaşkolların yanında haç ve Hz. İsa motifli kolyelerle aynı sırada… Örneğin bir Arap boynunda haç veya Davud Yıldızı kolyesi ile gezse, çevresinde onu linç etmek isteyen bir sürü insan vardır. Benzeri durum hilal veya Arapça 'Allah' yazılı kolye takan Hıristiyan veya Museviler için geçerli olur veya haç takan Müslüman ve Museviler için… Tanrı adına birbirini öldüren bu zihniyettekiler mesele para olunca uzlaşmakta hiç zorluk çekmiyor."

Günther yanımıza döndükten sonra eski şehri terk ediyoruz. Joseph bizimle geri dönmeyecek. Burada yaşayan ailesini ziyaret etmek üzere hafta sonuna kadar izin almış, Pazartesi doğrudan Londra'a uçacak. Ziyaret edeceği ailesi Pisgat Ze'ev isimli semtte yaşıyor. Pisgat Ze’ev de 1 nolu tramvayın son durağı Hail Ha Havir'den iki durak önce.

Günther ve ben Zeytindağı'nı görmek istiyoruz. Joseph Zeytindağı yakında olmasına rağmen oraya gün batımında gitmezsek muhteşem bir manzara kaçıracağımızı ve çok pişman olacağımızı söylüyor. Onunla Pisgat Ze'ev'e doğru gelmemizi, sonra akşama Zeytindağı'na dönmemizi öneriyor. Böylece Kudüs'te Eski Şehrin dışında Arapların ve Yahudilerin nasıl yaşadıklarını da görebilirmişiz. Ayrıca yol üzerinde bize muhakkak göstermek istediği ve ilgimizi çekeceğinden emin olduğu bir semt daha varmış. Hatta ilk o semtle devam edebilecekmişiz.

Şimdiye kadar işini gayet iyi yapan rehberimize güvenerek kabul ediyoruz. Damascus Gate, yani Şam Kapısı isimli duraktan tramvaya biniyoruz ve Joseph bize, "Zaman yolculuğuna ne dersiniz, sizi bir kaç yüzyıl geçmişe götüreyim mi?" diye sorarak, bizi meraklandırıyor. Günther, "Günümüze geri döneceğimize garanti vereceksen, neden olmasın?" diye cevap veriyor. Joseph gülümsüyor ve "Hayatta neyin garantisi var ki?" diyor.

Bir durak sonra Shivtei Israel durağında iniyoruz. Yaklaşık 1 km yürüdükten sonra karşımıza Hazanovich Street'de büyük bir levha çıkıyor. Levhanın sağ tarafı İbranice, sol tarafında İngilizce olarak,

“Semtimizden geçen kadın ve kızlara;
Sizden tüm kalbimizle rica ediyoruz.
Lütfen semtimizden uygunsuz kıyafetle geçmeyin.
Uygun kıyafet: Uzun kollu, kapalı bluz, uzun etek.
Pantolon yok. Dar, vücut hatlarını belli eden kıyafet yok.
Lütfen mahallemizin ve Tanrı ve Tevrat’a adanmış yaşam tarzımızın kutsallığını rahatsız etmeyin.
Semtin Hahamları, Tevrat ve Refah Enstitüleri, Yerel Sakinler Konseyi“ yazıyor.

İngilizce yazıda “Tanrı” veya “Allah manasına gelen “God” kelimesini tam olarak yazılmamış, “God” yerine “G•d” yazıyor, malum; Tanrı'nın ismini ağızlarına almanın günah olduğuna inanıyorlar.

Biz levhaya bakarken Joseph, "Evet, Mea Shearim'e hoş geldiniz." diyor ve devam ediyor: "Siz eski şehirdekileri aşırı dinci mi sandınız? Yok, onlar 'aşırı' olmayanlar. Buyrun, kökten dinciliğin dünya merkezidir burası, en azından bizim dinimize göre… Ama burada yaşayanlara göre zaten başka din aslında olamayacağına göre, merkez de burası olmalı." diye gülüyor. 

Günther tedirgin olduğunu belli ederek, "Bu semti gezmenin iyi bir fikir olduğundan emin misin?" diye soruyor.
Joseph, "Normalde sıkıntı olmaz. Gerçi zaman zaman askerlere bile saldırıyorlar ama bu siyasi bir olay."
"Askerlere mi saldırıyorlar?" diye soruyorum.
"Evet." diyor Joseph ve devam ediyor, "Burası bir açık hava müzesi falan değil. Bunlar 1880'den beri bu semtte böyle yaşıyorlar. Kendi aralarında İbranice bile konuşmazlar. Bu semtte kendi aralarında konuştukları dil Yidiş. Kadınlar için kıyafet kuralları zaten levhada yazılı. Erkekler için de aslında aynı kurallar geçerli. İkinizin üstünde görünür herhangi bir dini sembol yok dolayısıyla sıkıntı olmaz. Kafanızı kapatmanız gerekiyor aslında ama bugün Şabat değil. Onun için semt sakinlerinin arıza yapmayacaklarını umuyorum. Bu semtin sakinleri 'İsrail' devletini de reddediyorlar. Onların inancına göre İsrail devletini kurma yetkisi sadece bekledikleri ve geleceğine inandıkları 'Mesih'te. Her türlü devlet otoritesi ile sürtüşmenin temelinde bu inanç var. Aslına bakarsanız semt sakinleri için ben de sizin kadar yabancıyım."

Günther’e bakıyorum. O da benim kadar tedirgin ama buraya kadar gelip de böyle bir dünyayı görmemek olmaz. Onun için semte girmeye karar veriyoruz. Sokaklarda dolaşan insanlar neredeyse tek tip. Kadınlar levhada yazılana uygun şekilde giyinmiş, kıyafetleri koyu renk. Erkekler ise siyah bol pantolon, siyah ayakkabı, beyaz gömlek, siyah ceket, siyah palto ve siyah kippa veya hatta kippanın da üstüne giyilmiş siyah şapka.

Semtte bulunan bir kaç ana caddeye bağlanan ufak sokaklar girift bir labirent oluşturuyor. Evlerin bir çoğu harabe, acilen tadilat görmeleri gerekiyor. Hatta bazılarının tadilat yapılacak hali bile kalmamış; doğrudan yıkıp, yeni yapmak gerek. Yollar çöp dolu ve çok kirli. Evlerin balkonlarına, pencerelerine ipler gerilmiş, bazılarında kuruması için çamaşırlar asılmış. Binaların duvarlarından kısmen paslanmış eski kırık borular çıkmış. Semt sakinlerinin dikkatini çektiğimiz farkındayız ama henüz herhangi bir tehlike sezmiyoruz. Bize bakan olursa bakışları daha ziyade, “bunlar da nereden çıktı?“ türünden.

Bir sokağın köşe başındaki bir dükkanın kapısında tipik Musevi kıyafeti ile duran orta yaşlı bir adam görüyor ve “güzel bir fotoğraf karesi olur” diye düşünüyorum. Sakallı ve belirgin yüz hatları olan adam, dış görünüşü ile bulunduğu mekanla mükemmel bir uyum içinde. Joseph'e fotoğraf çekmemde sakınca olup olmadığını soruyorum. Biz biraz uzakta beklerken Joseph gidip adama soruyor. Biraz konuştuktan sonra Joseph el işareti bizi yanlarına çağırıyor ve bizimle İngilizce, adamla İbranice konuşarak bizleri tanıştırıyor. Adamın ismi Zev'miş. Uzaktan 'orta yaşlı' sandığım adamın yakından daha genç durduğunu fark ediyorum, gerçekten de henüz 37 yaşındaymış. Zev Mea Shearim'de uzun kalıp kalmayacağımızı soruyor, kalacaksak bize kippa almamızı tavsiye ediyor. Biz ise, sadece bakıp geçeceğimizi söylüyoruz.

Zev onun dünyasında olduğumuzu ve kontrolün kendisinde olduğunu belirten bir üslupla, "Merak edip soran olursa, dükkanımı tarif edin ve beni tanıdığınızı söyleyin." diyor ve bize ne ikram edebileceğini soruyor. Teşekkür ederek bir şey istemediğimizi söylüyoruz.

Eğer izin verirse ona bazı sorular sormak istediğimi söylüyorum. Zev bana bakıyor, bakışlarından samimiyetimi ölçmeye çalıştığını görüyorum. Bana, "Gerçekten mi merak ediyorsuz yoksa ön yargılarınız doğrultusunda alay mı edeceksiniz?" diye soruyor.
Konuşmayı tercüme eden Joseph laf arasında beni dikkatli olmam gerektiği konusunda uyarmadan duramıyor.
Joseph’ten, "Evet gerçekten ön yargılarım var ama alay gibi bir niyetim yok." dediğimi tercüme etmesini rica ediyorum.

Zev soru sormama izin veriyor.
Kabul edeceğini beklemediğimden biraz şaşırıyorum. Açıkcası aklımda önceden hazırladığım bir soru da yok. O nedenle aklıma ilk gelen soruyu soruyorum: "O ve onun gibi inananlar neden sürekli şapka giyiyor?"
Muhtemelen daha derin bir soru bekleyen Zev hafiften gülümsüyor ve "Çünkü kralın huzuruna çıkmadan önce süslenmek gerek." diye cevap veriyor.
Cevabı tercüme eden Joseph'e biraz şaşkın bakarak soruyorum "Kral?"
Joseph kendi cevaplıyor, "Evet, Kral!"
Gözlerinle göğe doğru işaret ederek, "İsmini söyleyemedikleri KRAL!"
Zev devam ediyor, "Dünyayı yaratan O, her sabah bizi uykudan uyandıran O. Bunun için O'na teşekkür etmemiz lazım. O nedenle, sabah, öğle ve akşam, günde en az üç kere ibadet yapıyoruz. Yani en az günde üç kere Kral'ın huzuruna çıkıyorum."
"Peki,… " diye devam ediyorum sormaya, "devlet kanunlarını, yani beşeri kanunları kabul etmediklerine göre, toplumsal hayatlarını hangi kural ve kanunlara göre şekillendiriyorlar?"
Zev, "O'nun (Tanrı) kanunları yanında beşeri kanunun hükmü nasıl olabilir?" diye cevap veriyor. "Bizde din ve güncel hayat diye bir ayrım olmaz. Biz dinimizi yaşıyoruz, varlığımızın her anını dinimize adıyoruz. hayatımızda dinimiz tarafından düzenlenmeyen hiç bir alan yok. Sabahları kalktığımızda okuyacağımız şükran duasınan, tuvalete girerken okumamız gereken duaya, nasıl traş olmamız gerektiğini, elimizi nasıl yıkamamız gerektiğini, yemek yaparken hatta eşimizle karı koca olmadan okumamız gereken duaya kadar hayatımızı düzenleyen 613 mitsva var Tevrat’ta."

613 Mitsva… Yani 613 yasak ve kural…
Öğleden önce pazarda karşılaştığımız Guy'ın sözü aklıma geliyor: "… alt tarafı iki taş levhaya yazılı 10 kısa emir! O kadar da zor olmamalı, öyle değil mi?"
"Peki," diyorum "Tevrat yazılırken var olmayan alanlar var artık güncel hayatta. O alanlarla ilgili düzenlemeleri nasıl yapıyorsunuz?"
"O alanlardan uzak duruyoruz. Tabii ki sekülerlerin hakim olduğu dünyada bu çok zor. Onlar yüzünden mecburi günah işliyorsak bu da onların boynuna. Eminim durumumuzu göz önünde bulundurarak 'O' bizi affedecektir."
"Sekülerlerde size rahatsız eden ne?" diye soruyorum. "Yani neden insanların aynı sizin gibi inanmasını, düşünmesini istiyorsunuz?"
"Bakın," diyor Zev, "Araplar bizi denize dökmek istiyor ama İsrail hâlâ ayakta…"
"Anlayamadım,“ diye sözünü kesiyorum, "siz İsrail'i otorite olarak reddetmiyor musunuz?"
"İsrail devlet otoritesinden çok daha öte. İsrail kutsanmış toprakta yaşayan kutsanmış millet…"
"Ama bahsettiğiniz İsrail'i sadece Mesih kurabilir, o da henüz gelmediğine göre nasıl kurulmuş olabilir? Siz böyle inanmıyor musunuz?" diye yeniden sözünü kesiyorum.

Joseph kaşlarını çatıp bana bakıyor, tercüme yaparken. Zev'in gerildiğini hissediyorum.
"Bakın," diyor Zev tekrar, "mevcut devlet İsrail ile vaadedilen İsrail fikrini burada tartışmamız mümkün değil. Bunu din kardeşlerimizin çoğuna anlatamıyoruz, size anlatmamız da imkansız, belli ki Musevi değilsiniz. Sadece şu kadarını söyleyeyim; Bugün var olan İsrail devleti her ne kadar dünyaya kendini Yahudilerin devleti olarak sunsa da, bu yanlış. Ne yani, 1948'de bir avuç adam bir araya gelip ‘devlet kurduk’ dediler diye devlet mi oluyorlar? Tevrat'ta şöyle yazar: 'Yahudiler sürgünde pişmanlık gösterip tüm kalpleri ile tekrar kuralları uyguladıklarında, O onları sürgün edildikleri kutsal topraklara, yani İsrail topraklarına, geri götürecek.'
Peygamberin açıklamasına göre bu durum, Mesih gelince gerçekleşecek. Ayrıca Talmud'da Ketubot anlaşmasında Ezgiler Ezgisi'ne değinerek, O'nun Yahudiler’den iki şeye yemin etmelerini istediği yazar. Birincisi Mesih gelmeden sürgünden kendi başlarına kurtuluş aramamalarına yemin. İkincisi ise dünyanın diğer halklarına karşı isyan etmemelerine yemin. Siyonist fikir de bu iki yemine isyandır, aslında O'na isyandır. Onun için Siyonizme de, bu 'devlet' dedikleri İsrail'e de karşıyız. Onun için çocuklarımızın askere gitmesini istemiyoruz. Sekülerler güçlü bir devlet ile Yahudileri yok olmaktan kurtardıklarını sanıyorlar. Aslında O'na isyan ederek bizi en büyük tehlikeye sokan onlar. Onun için biz siyonist devletin yıkılmasını ve Filistin'in hürriyetine kavuşmasını istiyoruz.
Ama şu gerçek var, eğer Araplar hepimizi öldürüp denize dökemiyorsa, hâlâ İsrail halkında O'nun kurallarını unutmayıp uygulayanlar olduğu içindir. Sekülerlerin beğenmedikleri bizler olmasak çoktan hepimiz ölmüştük oysa onlar hep bizi hor görüyor, bize üstten bakıyorlar. Seküler basına bakın. Mea Shearim hakkında hep olumsuz haberler var; sokakların kirini, döküntü evlerini, hakim olan fakirliği yazarlar sürekli, oysa burada çok güzel şeyler de var."

Joseph Zev'in sözlerini tercüme ettikten sonra kendisi soruyor, "Basında yer almayan ne var mesela, seküler basın neyi gizliyor?"
"Benim 13 çocuğum var." diyor Zev "Mutluyuz, karımı seviyorum, halkımın O'ndan korkan, O'nun emirlerine uyan evlatlarla çoğalmasını sağlıyorum. Biz tembel olduğumuz için bir işte çalışmamazlık yapmıyoruz. Bizim üzerimizdeki sorumluluk çok büyük. Dinimizi öğrenen ve yaşayan evlatlar yetiştirmemizin sayesinde, yani dindar nesiller yetiştirmemizin sayesinde, İsrailoğulları var olmaya devam ediyor. Sekülerler Tevrat'ın kurallarına uyma mecburiyetinde olduğumuzu bir türlü anlamıyorlar."

Karşımdaki adama bakıyorum. Musevilerin kendisi ve kendisi gibi inanan ve düşünenlerin sayesinde var olduğuna inanıyor. Tavırlarında yapmacıklık veya riya yok. Söyledikleri bana her ne kadar saçma ve yanlış gelse de o bunlara inanmış.

Aklıma Nietzsche’nin sözü geliyor: "İnanmışlıklar gerçeğin yalandan daha büyük düşmanıdırlar."

Alman gazetecinin selefi imama sorduğu soruyu hatırlıyorum ve bu soruya Zev'in cevabının ne olacağını merak ediyorum.
"Peki," diyorum, "siz uymanız gerektiğine inandığınız ve uyduğunuz kuralları anlıyor musunuz?"

Sorularıma başladığımdan beri ilk defa Zev'in yüzünde üstünlüğü yakalamış olmanın ifadesi beliriyor. Hafif gülümsemesinde ince bir kibirin belirdiğini görüyorum. Yavaş ve gayet kendinden emin konuşmaya başlıyor. Sözlerini bitirmesini ve Joseph'in tercümesini bekliyorum.

"Doktora gittiğinizde doktor neye ihtiyacınızın olduğunu sizden daha iyi anlar. Antibiyotik kullanan hiç bir hasta o antibiyotiğin veya herhangi başka bir ilacın içinde neler olduğunu, nasıl tesir ettiğini bilmez ama doktoruna güvenir ve ilacı kullanarak iyileşir."

Joseph'in ağzından çıkan her kelime ile karşımda Zev yok oluyor ve yerine aylar evvel Alman TV'sinde seyrettiğim Mısırlı selefi imam geliyor. Farklı zaman ve tamamen farklı mekanlarda görünüşte birbirlerine düşman iki kişinin, birbirleriyle aynı cümlelere sahip olduklarını görmenin şokunu yaşıyorum. Genelde komplo teorilerine inanmam, özellikle en yaygın olanlarının saçmalık olduğunu bilirim ama yaşadığım durum karşısında, 'acaba gerçekten dünyayı kaosa sürüklemek isteyen ve insanların birbirini öldürmesinden çıkar sağlayan bir güç merkezi var da, bunların beynini birbirlerinden habersiz aynı şekilde, aynı demagojiyle mi yıkıyor?' diye düşünmeden edemiyorum.

Zev benim afalladığımın farkında ama tabii ki sebebini bilmiyor; muhtemelen kendince kullandığı müthiş bu argümanın karşısında söyleyecek sözüm kalmadığını düşünüyordur. “Varsın düşünsün“ diyorum kendi kendime.

Zev'e iyi günler dileyip yolumuza devam ediyoruz.
"Bunların çalışması yasak ama ticaret yapmaları yasak değil galiba?" diye soruyor Günther. "Devletten neye göre destek alıyorlar, mesela Zev'in dükkanı olmasına rağmen, destek alıyor mudur?"
"O dükkan onun değildir." diyor Joseph. "Kendi cemaatlerini desteklemek için kurdukları türlü sayıda vakıflardan birinindir. Zev'de orada gönüllü çalışıyordur. Gerçi yaptıklarına ne kadar 'çalışma' denilirse işte."

Joseph'in suratı asık, sinirlendiğini anlayabiliyoruz. Birden durup bize yukarıyı işaret ederek "Bakın" diyor ve eliyle sokağın üstüne binalar arasına gerilmiş üzerinde İbranice bir şeyler yazan bez pankartı gösteriyor. "Orada ne yazıyor biliyor musunuz, 'semtimizde bilgisayar ve cep telefonu gibi internet ve kanser yayan aletler kullanılmaz' yazıyor." diyor. "Herifler interneti kanser ile eş değer görüyorlar. Bu koskoca semtte ampül hariç elektrikle çalışan hiçbir şey yoktur, buzdolabı kullanırlar mı kullanmazlar mı, ondan bile emin değilim. Lütfen, etrafınıza bakın, binaların duvarlarına bir bakın, ne görüyorsunuz?"

Günther ve ben ister istemez etrafa bakıyoruz. Cephelerinde boya kalmamış, çok kirli ve yıpranmış binalar… Dikkatimizi çeken bir diğer şey de, özensiz tasarlanmış, beyaz kağıt üzerine İbranice yazılar bulunan, resimsiz afişler.

Günther, "Afişleri mi kastediyorsun?" diye soruyor.
Joseph sinirli sinirli gülümsüyor, "Evet" diyor ve devam ediyor: "Onlar ne biliyor musunuz, Mea Shearim'in 'Gazetesi'… Koskoca semte bırakın bilgisayarı, cep telefonunu, gazete, dergi, magazin girmesi de yasak. Kendilerini ilgilendiren bilgileri kağıda yazıp duvara asarlar."

Yolumuza devam edip tramvay durağına doğru yürüyoruz. Mea Shearim'den çıktığımızda gerçekten de bir zaman yolculuğunu geride bırakıp, tekrar kendi zamanına geri dönen zaman gezginleri gibi bir halimiz var.

Shim'on Ha-Tsadik durağından tekrar tramvaya binip oturduğumuzda, ayaklarımın yorulduğunu hissediyorum. Bu vakitte tramvay çok da dolu değil.

"Eşim İsrail'de yetişti." diyor Joseph. “Ve her normal İsrail vatandaşı genç kadın gibi o da iki sene askerlik yaptı. Bir gün otobüste bu tiplerin fazla yakınına oturdu diye bunların üç tanesi eşime sataşmışlar, ona 'shikse' (Musevi olmayan, namus ahlak açısından kirli kadın) diye hakaret etmişler. Düşünebiliyor musunuz, tek dertleri askeri üniforma giymesi, yani asker olması.
Bu riyakar zihniyet İsrail devletini reddeder, askere karşı çıkar ama her türlü siyasi kararda artık söz sahbi durumdalar. 1949’da, Ben Gurion savunma bakanlığı döneminde bunları askerlikten muaf kıldığında, bu tiplerden tüm İsrail'de sadece 400 tane varmış. Artık rakamları 800.000 oldu, İsrail nüfusunun yaklaşık %10'u… Hiçbir siyasi parti bunları göz ardı edemiyor. Ülkenin demokrasisini, hukuk sistemini, hatta ve hatta Araplarla anlaşmamızı tıkayan hep bunlar. Ben insanlar ölmesin, ortak bir çözüm bulunsun istiyorum. Bir çok İsrailli bunu istiyor. Ama görünüşte sadece 'öğrencilik' yapan bunlar dolaylı yoldan hatta doğrudan kabul etmedikleri devletin parlamentosuna girer, kapalı kapılar ardında beğenmedikleri İsrail Devleti'nin siyasi partileri ile pazarlık yapar, Arapların topraklarının hukuksuz gasp edilmesini sağlayan yasaları çıkaracak siyasileri destekler, sonra gider gasp edilen topraklara yerleşir, kıçları sıkışınca da 'İsrail Ordusu nerede?' diye bağırırlar. Tüm ülkenin siyasetini kilitlediler, sağı solu, demokratı liberali… hepsi bunlara mahkum. Sorsanız 'Biz sadece dinimizi yaşamak istiyoruz…' Tamam birader yaşa, ne istersen yaşa da, senin keyfine göre yaşamanın bedelini neden ben ödeyeyim? Biz çalışalım onlar ise otursun Şabbat‘da tuvalet kağıdı kullanmak yasak mı değil mi diye tartışsın…"

Joseph konuştukça üzerindeki gerginlik ve sinir kayboluyor. Sözlerinden sonra aramızda bir an hakim olan sessizliği Günther bozuyor, "Peki, yasak mı?"
Joseph de ben de soruyu hemen anlayamıyoruz. "Ne yasak mı?" diye soruyorum, Günther sırıtarak, "Tuvalet kağıdı…" diyor ve gülmeye başlıyoruz.

Joseph, "Gülüyoruz ama bu konuda ciddi bir karara varıldı." diyor ve biz merakla ona bakıyoruz. "Tuvalet kâğıdını kullanmak, 'ihtiyaç' sınıfına girdiği için yasak değilmiş ama kullanmak için 'koparmak' ise iş sayıldığı için yasakmış." diyor Joseph. "Eeee,.." diye soruyor Günther, "ne yapıyorlar, kâğıt koparmamak için her seferinde tüm ruloyu mu kullanıyorlar?"

"Hayır, Perşembe gününden kağıtları koparıp destelemeye başlıyorlar." diyor Joseph ve bakışlarımız gördüğünde ekliyor, "Bakmayın öyle, ciddiyim."