​ANA DİLDE EĞİTİM, ORTAK DEVLET VE KÜRD ULUSLAŞMASI NOKTASINDAN KÜRD MES'ELESİ

Dil ve o dilde yapılan eğitim, uluslaşmanın en önemli adımlarıdır. Bu coğrâfî bir sınır çizmenin ötesinde bir millî sınır çizmek anlamına da gelecektir. Kürdçe eğitim alan öğrencilerin, ne olursa olsun, Türkçe eğitim alan öğrencilerle (Kürd kökenli bile olsa) berâber yaşaması, oldukça zordur.

Kürd mes'elesi ele alınırken, Türkiye'de ne yazık ki, güvenlikçi bir bakış öne çıkmaktadır ve Kürd mes'elesi, sâdece PKK'dan ibâretmiş gibi bir görünüm kazanmaktadır. Dolayısıyla da ister istemez, PKK dışındaki Kürd hareketleri bu mes'elenin dışında kalmış oluyor. Bu ise mes'elenin özünü anlamayı imkânsız bir hâle getiriyor.

PKK, her ne kadar, ilk saldırısını 1984'de yapmış olsa da, resmî olarak 1978 yılından beri var olan bir terör örgütü. Yâni 38 yıldır faâliyette bulunuyor. Ancak yine de ne olursa olsun, bir gün sona erecek ve yok olacak. Ancak sonrasında AKK, BKK, CKK gibi farklı isimlerle tekrar ortaya çıkmaması için genel olarak üç konu üzerinde durmak gerekiyor:

• Ana dilde (Kürdçe) eğitim
• Kürdlerin uluslaşması ve Türkiye'nin çok uluslu bir yapı kazanması
• Ortak devlet, yâni federasyon.

Türkiye'de hangi görüşten olursa olsun Kürd hareketlerinin tamâmında var olan ortak taleb, ana dilde eğitimdir[1] [2] [3]. Burada kasd edilen, ana dilin, Kürdler özelinde Kürdçe'nin, öğretilmesi değil, eğitim müfredâtının tamâmen Kürdçe olmasıdır. Yâni matematik, sosyal bilgiler, târih, coğrafya, fen bilgisi gibi derslerin Kürdçe işlenilmesidir.

Genel olarak Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan sözleşmelerde bu durum, bir azınlık hakkı olarak öngörülmüştür. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) tarafından 14 Aralık 1960 târihinde kabûl edilen "Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme"nin[4] 5. maddesinde, bu konuda şöyle denmektedir:

"(c) Ulusal azınlık üyelerinin, okullarının yönetimi dahil kendi eğitim etkinliklerini yürütme ve her devletin eğitim politikasına bağlı olarak kendi dillerini kullanma ya da öğretme haklarını tanımak temel ilkedir. Bununla birlikte:

(i) Bu hak, bu azınlık üyelerini bir bütün olarak topluluğun kültür ve dilini anlamaktan ve topluluk etkinliklerine katılmaktan alıkoyacak veya ulusal egemenliğe zarar verecek biçimde kullanılmaz.

(ii) Eğitim standardı, yetkili makamlarca belirlenen ya da onaylanan genel standarttan düşük olamaz.

(iii) Bu okullara devam isteğe bağlıdır."

Buna benzer uluslararası sözleşme ve bildirilerde de yine benzeri cümleleri görmek mümkündür ve Türkiye, bunların bir kısmı şerh koyarak, bir kısmını da şerhsiz olarak kabûl etmiştir. Ayrıca geçtiğimiz yıllarda, çözüm süreci denen, PKK ile yapılan görüşmeler sırasında da Türkiye, bu konuda yasal adımlar atmış ve özel okullarda ana dilde eğitimi kabûl etmiştir[5].

Bu konudaki uluslararası sözleşmeleri ortaya koyduktan sonra anadilde Kürdçe eğitim üzerine düşünebiliriz. Yukarıda söylediğimiz gibi Kürdçe'nin, öğretilmesi değil, eğitim müfredâtının tamâmen Kürdçe olmasıdır. Bu konuda PKK-HDP çizgisine yakın Kürd hareketleriyle sosyalist hareketler, daha açık bir duruş sergilerken, İslâmcı kesimler daha kapalı bir duruş sergilemektedir. Meselâ Fethullah Gülen grubuna bağlı Zaman gazetesi yazarlarından Mümtaz'er Türköne, 3 Ocak 2012 târihinde kaleme aldığı "Anadilde eğitim" başlıklı yazısında, bu konuyu çarpıtmakta ve şöyle demektedir[6]:

"Anadilde eğitim ise, zannedildiği gibi Türkçeye rakip olarak, kapısından girdiğiniz zaman her şeyin Kürtçeden ibaret olduğu okul anlamına gelmiyor. Resmî dili öğretmek, anadilde eğitimi anayasal hak olarak düzenleyen ülkelerde bile devletin görevi olarak kabul ediliyor. Çözüm iki dilli eğitimde bulunuyor. Devlet, vatandaşlarına aynı anda iki dilli eğitim fırsatı tanımış oluyor."

Burada çok ciddî bir yanıltma bulunmaktadır. Zîrâ ana dilde eğitim, tamâmen kişilerin kendi ana dilinde eğitim almasıdır. Kaldı ki, zâten şu ân var olan ve Kürdçe eğitim veren özel okullarda da uygulama bu şekilde olmaktadır[7].

Bu açıklamaları yaptıktan sonra Kürdçe eğitim üzerinden hareket edebiliriz. Dil ve o dilde yapılan eğitim, uluslaşmanın en önemli adımlarıdır. Bu coğrâfî bir sınır çizmenin ötesinde bir millî sınır çizmek anlamına da gelecektir. Kürdçe eğitim alan öğrencilerin, ne olursa olsun, Türkçe eğitim alan öğrencilerle (Kürd kökenli bile olsa) berâber yaşaması, oldukça zordur. Öyle ki, federasyon olup, "Özerk Kürdistan" îlânı bile Kürdçe eğitim kadar tehlikeli değildir. Zâten dünyâ üzerindeki örnekler incelendiğinde ana dilde eğitim verilen ülkelerin tamâmı federatif ülkelerdir[8]. Sâdece bu bile ana dilde eğitim talebinin altında uluslaşma ve bir Kürd yönetimi oluşturma amacı taşıdığını göstermektedir.

Tehlike de, tam olarak bu noktada kendisini göstermektedir. Kürd uluslaşması... Ne yazık ki, birçok millîyetçi ve ulusalcı çevrede, biraz da alaycı olarak, Kürdçe'nin bilim dili olmadığı, dolayısıyla Kürdçe ile eğitim verilemeyeceği söylenmektedir. Kürdçe'nin Mem û Zîn ve birkaç eser dışında edebî eseri olmaması ve bir bilim dili olmadığı gerçeğinden hareketle, ileride bunun bir bilim ve edebî dile dönüştürülemeyeceği sonucuna varılamaz. Yeterli bir dil eğitimiyle birlikte bunu sağlamak zor değildir. Zîrâ burada çok önemli bir gerçek gözlerimizden, bilerek ya da bilmeyerek, kaçırılmaktadır. O da Kürdçe'nin İrân dili (Farsî), dolayısıyla Hind-Avrupa kökenli olduğu gerçeğidir. Bugün gerek Farsça, gerekse de lehçesi gibi olan Kürdçe ile Avrupa dilleri arasında çok sayıda ortak sözcük bulunmaktadır. Dolayısıyla bilimsel ve edebî terimlerin Kürd söylenişine uygun olarak Kürdçe'ye yerleştirilmesi, pek zor değildir. Bugün Farsça'da yer alan ve Latince kaynaklı olan bilimsel terim adlarının çoğu Fars söylenişine göre Farsça'ya yerleşmiştir. Bu durumun benzerinin biraz da uluslararası destekle Kürdler için yapılması, hiç de zor olmayacaktır.

Ayrıca tek tip eğitimden geçecek olan ve Kürdçe eğitim almış kişilerin, oldukça benzeri bir yapıya sâhib olacağını da düşünmek gerekir. Eğitim, uluslaşma için gerekli olan bütün unsurları sağlar. Yâni Kürdçe eğitim veren bir kurumda, meselâ Kürd târihi okutulmaması mümkün müdür? Her ne kadar gerçekte birkaç aylık Kadı Muhammed'in İrân'da kurduğu Mahâbad Kürd Cumhûriyeti (1944-45) ve Şeyh Mahmûd Berzenci'nin Irak'ın Süleymâniye bölgesinde kurduğu Kürdistan Krallığı (1922-1924) ve birkaç beylik dışında bir devlet yapısı oluşturulmuş olmasa da, yeni bir târih yaratılması zor olmayacaktır. Zîrâ târih, devletlerden ibâret olmadığı gibi târihi yazanların, insanlar olduğunu da unutmamak gerekir. Uluslaşma sürecinde olan bir toplumun da yeni bir târih yaratma noktasında çok zorlanmayacağı da ortadadır.

Böylece ana dilde eğitimin Kürd uluslaşmasına etkisini gördükten sonra, doğrudan Kürd uluslaşmasını gösteren örneklere bakmak gerekiyor. Bir toplumda uluslaşmanın işâretlerinin başında aşîret, kabîle ya da boy kavramının geriye düşmesini gösterebiliriz. Yâni bir Kürd'ün, önce kendi aşîreti yerine Kürdlüğünü öne sürmesi, ciddî bir uluslaşma işâretidir ve ne yazık ki, bu noktada oldukça önemli adımlar atılmış ve ilerleme sağlamışlardır. Her ne kadar henüz uluslaşma tamamlanmasa da, tehlikeli bir noktaya varılmıştır. Ayrıca geçmişe kıyasla Türkiye içerisindeki farklı Kürd aşîretlerine mensûb olan ya da farklı şehirlerde yaşayan kişilerin konuştuğu Kürdçe arasındaki farklılıkların geçmişe kıyasla azaldığı da görülmektedir.

Bu noktada Türkiye'nin şimdiye kadar kullandığı bâzı sözlerin, ne yazık ki, Kürd uluslaşmasına hizmet ettiğini de görmek gerekir. Meselâ "Türk-Kürd kardeştir" sözü üzerinden hareket edecek olursak, birçok noktayı daha açık hâle getirmiş oluruz. Öncelikle toplumlar arasında kardeşlik, dostluk ya da düşmânlık, pek gerçekçi söylemler değildir. Zîrâ toplumlar da, devletler gibi bu durumlarını "toplumsal çıkar" üzerine oluşturur. Bununla berâber kardeşlik söyleminin sıkıntısı şuradadır:

Türk-Kürd kardeşliği söylemi, bir araya getirme adı altında, aslında bir ayrım belirtmektedir. Ayrıca "etnik eşitlik" ve "çok uluslu" bir görünüm sergilemektedir. Zîrâ mâdem kardeşlik varsa, o hâlde iki taraf da aynı haklara sâhib olmalıdır. Yâni Türk ile Kürd kardeş ise Türkçe eğitim olduğu gibi Kürdçe eğitimin de olması gerekmez mi ya da Türkiye'nin bir "Türk-Kürd Ortak Devleti" olması gerekmez mi? Sonuçta eğer kardeşlik varsa, bunun olması gerekir. İşte, düşünülmeden, bilinçsizce (belki de tam tersi) ortaya atılan sözlerin yarattığı tehlike budur.

Ayrıca terörle mücâdele noktasında da, şehir ve ilçe merkezlerinde aylardır süren ve savaş görünümü gösteren çatışmalar, Kürd uluslaşmasını hızlandırmaktadır. Zîrâ ortaya çıkan görünüm, bir terörle mücâdele değil, tam tersine "şehir savaşı" görünümüdür. Üstelik bunun süresinin uzaması, bir yandan Türkler arasında "bir ân evvel bitsin" gibi düşünceler yaratırken, bir yanda da PKK'nın mağdûr edebiyâtı yapmasına yol açmaktadır. Bununla berâber yeni anayasa sürecinde de, HDP-PKK çizgisinin masada olması ve pazarlıklar yoluyla istediklerinin bir kısmını alması da, yine bu alanda atılmış bir adım olacaktır.

Peki, git gide hızlanan bu uluslaşma tehlikesine karşı ne yapılabilir? Bu noktada uluslaşmanın tamamlanması, maçın bitiş düdüğüdür ve yapılabilecekler, ancak bunun tamamlanmasından önce olması gerekenlerdir. Uluslaştıktan sonra ise toprak bütünlüğünü korumak oldukça zordur. Zîrâ Türkiye'nin imzâ attığı, ancak TBMM ve cumhûrbaşkanlığı tarafından henüz onaylanmamış olan Birleşmiş Milletler'in 1966 yılında hazırladığı "Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi"nin 1. maddesinin 1. kısmında şöyle denilmektedir[9]:

"Bütün halklar kendi kaderlerini tayin hakkına sahiptir. Bu hak vasıtasıyla halklar kendi siyasal statülerini serbestçe tayin edebilir ve ekonomik, sosyal ve siyasal gelişmelerini serbestçe sürdürebilirler."

Elbette buna bir siyâsî belge ya da kâğıt parçası denilip geçilebilir. Ancak unutmayalım ki, iç savaşlar da aynı zamanda toprak bütünlüğünün bir süreliğine kaybı anlamına gelmektedir. Üstelik bir Kürd ulusu hâlini almış bir yapıya karşı başarılı olmak için ilk olarak Kürd ulusu hâline gelmesini engellemek gerekmektedir. Bu durumda, dünyâdaki örneklere bakmak ve feodal toplumlar ile ulus yapılarını incelemek gerekmektedir.

Feodal toplumlar için ulus ya da milletin bir önemi yoktur. Sâdece kendi küçük mensûbiyetinin önemi vardır. Yâni kendi kabîlesinin, aşîretinin, boyunun ya da bölgesinin önemi vardır. Kabîle çıkarları için aynı dili konuştuğu, aynı kültüre mensûb olan başka bir kabîle mensûbu ile çatışmaktan çekinmez. Bu siyâseti dünyâda uygulayan ülkelerin başında Sovyetler Birliği gelmektedir. Sovyet sosyalist yönetimi, Türk nüfûsun yoğun olduğu bölgelerde Türklük ve Müslümânlık bilinci yerine bir Sovyet bilinci yaratmak istemiş ve bunun için Türkler arasında boy farklılıklarını öne çıkaran bir siyâsî yapı oluşturmuştur. Türkistan bölgesinde dört, toplamda beş Türk kökenli Sovyet cumhûriyetinin kurulmasının sebebi budur. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ise ne yazık ki, bu boy esâslı devletler, ulus devlete doğru şekillenmeye başlamıştır. Sovyet sistemi, Marksist doğası gereği Türk bölgelerinde ana dilde eğitim hakkı tanımış ve ama burada da Türk lehçe ve ağızlarını öne çıkartıp, hem Türklükten koparma, hem de aralarındaki farklılıkları arttırma politikasını izlemiştir[10] [11]. Bu ise Türk kökenli bu devletlerin, günümüzde, Âzerbaycan dışında, Rusya'ya oldukça yakın durmaları sonucunu getirmiştir.

Bu durum, aslında kendi içerisinde uluslaşma ve tabiî olarak, bölünme tehlikesi yaşayan ülkeler için bir örnektir. Her ne kadar, bu örnek, Türkler için olumsuz olsa da, Kürd uluslaşmasının önlenmesi açısından oldukça büyük bir önem taşımaktadır. Türkiye'de de benzeri bir yol izlenmeli ve Kürd kimliği yerine İzol, Bedirhan, Millî, Milân gibi aşîret adları ve kimlikleri öne çıkarılmalıdır. Hattâ bundan faydalanmak isteyecek aşîretlere de destek sağlanmalı ve önleri açılmalıdır.

KUTLU ALTAY KOCAOVA

07.03.2016

[1] http://www.kelhaamed.com/308/Suleyman_Akkus/Said_Nursi_ve_Ana_Dilde_Egitim_.html

[2] http://www.risalehaber.com/100-yildir-gasbedilen-kuran-i-bir-hak-kurtce-anadilde-egitim-16442yy.htm

[3] Kızılok, Utku, "AKP ve Anadilde Eğitim", Sınıf Mücadelesinde Marksist Tutum, Kasım 2013 http://marksist.net/utku-kizilok/akp-ve-anadilde-egitim.htm

[4] http://insanhaklarisavunuculari.org/dokumantasyon/files/original/f94db8aed204aec9fb71426abbdd8380.pdf

[5] https://www.akparti.org.tr/site/icraat/14590/artik-ozel-okullarda-ana-dilde-egitim-veriliyor

[6] Türköne, Mümtaz'er, "Anadilde Eğitim", Zaman Gazetesi, 3 Ocak 2012 (Gazeteye el konulduğu için bağlantı adresi çalışmıyor)

[7] http://www.sabah.com.tr/yasam/2015/06/12/cizrede-kurtce-egitim-verilen-okulda-karneler-dagitildi

[8] Çelik, Zafer, "Anadilde Eğitim: Dünyada Yaygın Uygulama Modelleri", SETA Perspektif, sayı:21, Ekim 2013

http://file.setav.org/Files/Pdf/20131009123554_anadildeegitim.pdf

[9] https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/53-73.pdf

[10] Sucu, Ali Emre, "Türkistan'da Etnik Milliyetçilik: Özbekistan Örneği ve Alternatif Olarak Muhalif Lider Muhammed Salih", s.111-113, Doğudan Batıya – Devletler Toplumlar Farklılıklar (haz: Ayça Günkut Vurucu, Gürsoy Akça, İkbâl Vurucu), Aygan Yayıncılık, İstanbul, Şubat 2016

[11] Khairmukhanmedov, Nurbek, "Orta Asya Cumhuriyetleri'nde Bağımsızlık Sonrası Ulus-Devlet Oluşum Süreci ve Meseleleri", Doğudan Batıya – Devletler Toplumlar Farklılıklar (haz: Ayça Günkut Vurucu, Gürsoy Akça, İkbâl Vurucu), Aygan Yayıncılık, İstanbul, Şubat 2016