Harf Devrimi, Osmanlı'nın da Hayaliydi

Gerçek böyle mi? Tabii ki değil. Yıllardır cahil kesimin sürekli sakız gibi çiğnediği bir yalan

O halde gerçekleri tarihi bilgilerle net bir şekilde yazalım ki kafalarda soru işareti kalmasın.

Öncelikle özümüzden kopmak derken özden neyi kastettiğimizi iyi belirlememiz gerekiyor.

Bizim özümüz Türk'tür. Bazıları Türk'ün tarihini İslam'la başlatsa da bizim binlerce yıllık bir tarihimiz vardı. İslam'dan önce de vardık ve İslam'la şereflenmedik. Çünkü İslam öncesi de şerefli bir Millettik

Binlerce yıllık tarihimizde Arap alfabesinden önce de farklı alfabeler kullandık. Bunlardan biri Orhun yazıtlarında da gördüğümüz Göktürk alfabesidir. Göktürk alfabesi dışında Uygurlar da 'Mani" "Soğdak" ve"Brahmi" alfabelerinden oluşan Uygur Türkçesini geliştirmişlerdir.

Anlayacağınız bizim İslam öncesi de kendimize ait bir yazımız, alfabemiz vardı. Eğer bizden özden kopuştan bahsedeceksek bizi özümüzden koparan Arap alfabesine geçişimizdir.

Atalarımızın yüzyıllarca kullandığı, bize özgü olan alfabemizi bırakıp, Türkçeyle hiç alakası olmayan Arap alfabesine geçtik. İşte bu yüzden bugün atalarımızın eseri olan Orhun Yazıtlarını okuyamıyoruz

Özümüzden kopma meselesini açıklığa kavuşturduğumuza göre Arap alfabesine nasıl geçtik? Biraz da bundan bahsedelim
Türklerin Arap alfabesine geçişi 10. Yüzyılda Karahan'lıların Müslüman olmasıyla başladı. Ancak bu geçiş bir anda olmadı. O dönemde kullandığımız Uygur Alfabesi 200-300 yıl daha varlığını devam ettirdi

Osmanlı dönemine geldiğimizde Türkler, Arap alfabesiyle yazan, atalarından kopmuş bir milletti.

Osmanlı döneminde, Arap alfabesi her zaman bir grup azınlığın bildiği bir ayrıcalık oldu. Yüzyıllarca böyle devam etti ve hiç sorun olmadı. Ta ki Tanzimat dönemine kadar…

Tanzimat dönemi, Osmanlı'da her alanda kıpırdanmaların başladığı dönemdir. Bu kıpırdanmaların başladığı alanlardan biri basındır

İlk gazetelerin çıktığı, kitapların basımının arttığı bu dönemde halkın okuma yazma bilmemesi bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. Sonuçta basılan kitapları, gazeteleri halk okuyacak.

Osmanlı, halkın okuma yazma bilmediğini Tanzimat sonrası anladı ve 19. Yüzyılın 2. Yarısında bu sorunu çözmek için çözümler arandı.

Harf devrimi sorununu ilk gündeme getiren kişi Münif Paşa'dır. Münif Paşa, 1853'te Bâbıâli Tercüme Odası'nda Arapça ve Farsça mütercimliği yapmış, 1855'te Berlin'de sefâret ikinci kâtipliği, ardından Berlin başkâtipliği görevlerini yerine getirmiş ve bu vesileyle Batı Dünyasını tanımış bir diplomattır.

1862 yılında Üyesi olduğu Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'nin 1862 yılında düzenlediği konferansta harf meselesini gündeme getirmiştir. Konferansta hareke kullanılmadığı için kelimelerin birden fazla anlama geldiğini, büyük küçük harf ayrımı olmadığı için özel isimlerin ayırt edilemediğini, Türkçenin Arapça ve Farsça kelimelerle yok edildiğini, Avrupa'da bir çocuğun 8-9 yaşında okuma yazma öğrendiği halde Türklerin okuma yazma öğrenemediğini, Arap harfleri yüzünden matbaanın zorlandığını ve kitap basımının daha pahalıya geldiğini anlatılmıştır

Münif Paşa'nın harf sorunu için bulduğu çözümler şunlardır:

1- Hareke kullanmak
2- Yeni sesli harfler türetmek
3- Harfleri ayrık yazmak

Münif Paşa'nın harf sorunu için bulduğu çözümler, o dönemde Osmanlı'da harf sorunu için genel görüşlerdir
Harf sorunuyla alakalı Münif Paşa'nın konuşmasından sonra Azerbaycanlı şair Ahunzade Feth Ali Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye'ye harf sorunu hakkında bir rapor sunmuştur. Raporda Arap harflerinin zor olduğunu, Arap harflerinin İslam'ın şartı olmadığını, Latin alfabesine geçilebileceğini yazmıştır. Ancak, cemiyet Latin harfleri önerisini çok uç bir fikir olarak görerek reddetmiştir.

Osmanlı'da harf sorunu olmadığını savunan kişiler de vardır. Bu görüşü savunanlardan en meşhuru vatan şairi Namık Kemal'dir. Ona göre sorun harflerde değil bilgi eksikliği yüzündendir. 1863-1864 yılları arasında Namık Kemal ve İran elçisi Melkum han'ın Hürriyet gazetesinde yaptıkları tartışmada Namık Kemal harf meselesi olmadığını, sorunun cahillik meselesi olduğunu, Melkum han ise sorunun harflerden kaynaklandığını savunmuştur

Harf sorununu kabul etmeyen Namık Kemal gibi aydınlar olduğu gibi harf sorununa dikkat çeken aydınlar da vardır. Bunlardan en önemlileri Terakki gazetesi yazarı Hayrettin Bey, Ebuzziya Tevfik, Ali Suavi gibi aydınlardır.

Harf meselesiyle ilgili ilk ciddi adımı atan yayın organı ise Tasvir-i Efkâr gazetesidir. Gazete basımında yeni işaretler kullanarak bu konuda ilk somut adımı atmıştır.

Harf meselesi tartışmaları Sultan II. Abdülhamid zamanında da devam etmiştir. 1878 yılında Sivas mebusu Mehmet Ali Bey'in meclise sunduğu tasarı, meseleyi bir devlet sorunu haline getirmiştir.

Abdülhamid döneminde harf sorunuyla ilgili çeşitli çözümler üretilmiştir. Yeni sesli harfler üretilmiş, her yazar kendine göre bir alfabe türetmeye çalışmış, harflerin ayrık yazılmasının çözüm olacağı düşünülmüş ama somut bir adım atılamamıştır.

2. Meşrutiyet döneminde meseleye daha ciddi yaklaşılarak Maarif Bakanlığında Arap harflerinin iyileştirilmesi için bir ıslah komisyonu kurulmuştur. Ayrıca Islah-ı huruf Cemiyeti gibi özel dernekler kurulmuştur.

2. Meşrutiyet döneminde harf meselesi için 2 görüş ağır basmıştır:

1- Huruf-ı munfasıla yani harflerin ayrık yazılması
2- Latin harflerinin kabulü

Latin harflerinin kabulü o dönemde büyük devrim olacağı için hâkim olan görüş harflerin ayrı yazılmasıydı. Latin alfabesine geçilmesini savunan aydınlardan bazıları Hüseyin Cahit, Abdullah Cevdet, Celal Nuri İleri, Kılıçzade Hakkı'dır

1910 yılında Arnavutlar, Latin alfabesine geçiş için Osmanlı'ya başvurarak Latin alfabesinin gündeme gelmesine neden olmuşlardır. Ancak Şeyh-ül İslam, bu isteği İslama aykırı bularak reddetmiştir

Bunun üzerine Latin harflerine geçişi savunanlardan Kılıçzade Hakkı, Hürriyet-i Fikriye dergisinde yazdığı makalesinde Latin harflerini dine aykırı bularak reddeden Şeyh-ül İslama şu cevabı vermiştir:

Kılıçzade Hakkı beyin böyle bir makale yazması tarih açısından çok önemlidir. Çünkü Osmanlı zamanında böyle bir makaleyi yazmak yürek isteyen bir işti. Bu bile harf devrimin 1 günde yapılmadığının ispatıdır

Sonunda harf sorunuyla ilgili somut adımı atan kişi Enver Paşa olmuştur. 1913 yılında orduda harflerin ayrı yazılmasına karar vermiştir "Hatt-ı Cedid", "Ordu Elifbası" "Enveriye yazı" gibi isimlerle adlandırılan bu yazı emri tüm ordu komutanlıklarına bildirilmiş fakat 1. Dünya savaşında ordu kademesinde emir- komuta zincirini yavaşlattığı için bu yazı şekli terk edilmiştir

Son olarak Osmanlı'da okuma yazma oranı yüzde kaçtı? Sorusuna net bir cevap vermek istiyorum. Bu konuda tarihi belgeler mevcuttur. 

28 Ekim 1927 tarihli nüfus sayımında "28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül 3, Usuller Kanun ve Talimatnameler Neticelerin Tahlili" isimli çalışmada Arap harfleri ile okuma yazma oranının erkeklerde yüzde 12.99 kadınlarda ise yüzde 3.67 dir. Toplamda ise okuryazar oranı yüzde 8.61dir. 7 yaş üstü dikkate alındığında bu oranlar, erkeklerde yüzde 17.42 kadınlarda ise yüzde 4.63 toplamda da yüzde 10.58 dir