20. Yüzyılın En Büyük Casusu: Çiçero

Savaşların kaderini her zaman istihbarat faaliyetleri belirler ve İstihbaratçılar, tarihin her zaman gizli kahramanları olmuşlardır. Birinci ve ikinci Dünya savaşlarındaki İstihbarat faaliyetleri ve İstihbaratçıların hayatları günümüze kadar toplumun ilgisini çeken konular olmuş, istihbaratçılar hakkında kitaplar yazılmış, filmler çekilmiştir.

Bu yazımda sizlere hakkında birçok kitap yazılan, filmler çekilen bir istihbaratçının hayatını anlatacağım. Dünyaca tanınan ismiyle "Çiçero" Gerçek ismi Elyesa Bazna ( İlyas Bazna)

İlyas Bazna, İkinci Dünya savaşında İngilizlerin Ankara büyükelçiliğinden gizli bilgileri Nazilere para karşılığında satarak savaşın kaderini değiştiren, profesyonel olmayan ama yaptıklarıyla 20. yüzyılın en büyük ajanı kabul edilen bir ajandır

İlyas Bazna'nın İkinci dünya savaşındaki inanılmaz ajanlık hayatına geçmeden önce İlyas Bazna kimdir? Biraz tanıtmak gerektiğini düşünüyorum.

İlyas Bazna 1904 yılında Kosova'nın Priştina şehrinde doğmuştur. Aslen Arnavut'tur. Varlıklı bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Ancak 1918 yılında Sırplar, Priştina'yı işgal edince İstanbul'a göç etmiştir. İstanbul'da eğitim hayatına başlar ama okulda arkadaşlarıyla problem yaşadığı için okuldan ayrılır ve hayata genç yaşta atılır. (1) Birkaç kez tüccar olmayı denese de başarılı olamaz. Askerliğini Cumhuriyet'in ilanından sonra Ankara'da Atatürk'ün yanında yapmıştır. Ardından önce Yugoslavya elçisi Sefiri Jakoviç'in yanında, sonra ABD Elçiliği Askeri Ataşeliginde, 1942–1943 yılı başlarında Alman Büyükelçiliğinde Albert Jenke'nin yanında ve son olarak 1943 yılında İngiliz Büyükelçisi Hugessen'in özel şoförlüğünü ve uşaklığını yapmıştır. (2) Nazilere para karşılığında gizli bilgileri sattığı dönem İngiliz Büyükelçiliğinde görev yaptığı dönemdir. (3)

Aslında İlyas Banza'nın ajanlık merakı Alman Büyükelçiliğinde çalıştığı dönemde başlamıştır. Alman Dişişleri Bakani Joachim Von Ribbentrop'un eniştesi diplomat Albert Jenke'nin uşağıyken elçiliğe gelen gizli mektupları okuduğu için kovulmuştur

Alman Büyükelçiliğinden mektupları okuduğu için kovulan İlyas Bazna kısa süre sonra Alman istihbaratına verdiği bilgilerle Almanlar için çalışmıştır

İlyas Baznayı tarihe ''Çiçero'' olarak yazdıran ajanlık faaliyetleri Ekim 1943 – Nisan 1944 arasında 6 aylık bir dönemde olmuştur. Ajanlık döneminde en büyük avantajlarından biri İngiliz büyükelçisi ile kurduğu yakınlıktır. Büyükelçi'nin uşağı olarak İngiliz Büyükelçisi Hugessen'in en yakınındaki kişi olmuştur. İngiliz büyükelçisiyle yakınlaşmasının en önemli nedeni Büyükelçinin operayı sevmesidir. Operayı seven Büyükelçi İlyas Banza'ya opera şarkıları söyletmiştir

Çiçero'nun Ajanlık Faaliyetlerine Başlaması

İlyas Bazna Nazilerle ilk olarak 26 Ekim 1943 tarihinde temas kurmuştur. Alman Büyükelçiliğine giden İlyas Bazna önce Büyükelçinin sekreteri Albert Jenke ile görüşmüş, Jenke konunun istihbaratla alakalı olmasından dolayı İlyas Bazna'yı RSHA (Reich Güvenlik Departmanı) emrinde çalışan, ama Von Papen'e de bilgi veren Ludwig Moyzisch'e yönlendirmiştir (4) ve ajanlık faaliyetleri boyunca İlyas Bazna görüşmelerini Ludwig Moyzisch ile yapmıştır.

Ludwig Moyzisch daha sonra anılarında İlyas Bazna'dan bahsederken ''soğukkanlı, duygularını belli etmeyen, hırslı, zengin olmayı isteyen biri'' olarak anlatmıştır (5)

Moyzisch'in anılarında yaptığı tanım İlyas Bazna'yı doğru tanımlamaktadır. Gerçekten de İlyas Bazna soğukkanlı, hırslı biridir ve Moyzisch ile yaptığı görüşmede anlaşma teklifi basittitr. İngilizlerin gizli bilgilerinin fotoğraflarına karşlık 20. 000 Sterlin

Moyzisch, İlyas Bazna'nın teklifini Von Papen'e iletir ve Von Papen durumu Berlin'e bir rapor olarak yollar. 29 Ekim 1943 Cumhuriyet bayramında Berlin, İlyas Bazna'nın kendileri için ajanlık yapmasını onaylar. (6)

Berlin, İlyas Bazna'nın ajanlığını onaylasa da İlyas Bazna'ya hemen güvenmemişlerdir. Öyle ki İlyas Bazna'nın ilk istihbarat bilgisi olarak verdiği müttefiklerin Sofya'yı bombardıman planına Almanlar inanmamış ve bu inanmama 4 bin Bulgar'ın ölmesine neden olmuştur.

Sofya hakkındaki istihbaratın doğru çıkmasından sonra Almanlar, İlyas Bazna'yı daha dikkate almıştır

İlyas Bazna'nın casusluk faaliyetleri sadece küçük bir Leica marka fotoğraf makinesinden ibarettir. 6 ay süren ajanlık faaliyeti boyunca İngiliz gizli belgelerinin fotoğraflarını küçük bir fotoğraf makinasıyla Almanlara para karşılığında satmıştır

İlyas Bazna, 6 ayda Almanlara yaklaşık 400 belge fotoğraf satmış, karşılığında ise 300.000 Pound kazanmıştır.(7) Bazna'nın Almanlara sattığı gizli bilgiler arasında çok önemli bilgiler vardır. Almanlara sattığı bilgilerden bazıları şunlardır: Normandiya çıkarmasının gizli planları, Trakya'ya müttefik güçlerin radarlarının yerleştirilerek, Romanya'daki petrol sahasına uçakların ulaşımının sağlanması, Roosevelt, Churchill ve İnönü arasındaki görüşme İlyas Bazna'nın Almanlara sattığı önemli istihbaratlardan bazılarıdır.

İlyas Bazna, Almanlara bu kadar önemli bilgiler satsa da Almanlar bu bilgilerden faydalanmamıştır. Çünkü Hitler, bunların bir oyun olduğunu zannetmiştir. Ludwig Moyzisch bu konuda şöyle demiştir:

"Bu belgeler stratejik manada hiçbir zaman kullanılmadı. Uygulamada sadece şifre kırıcılar için yararı oldu. Reich 'in liderleri, düşmanlarının gücü ve niyetleri hakkında ellerinde olan kesin bilgileri kullanmadılar'' (8)

İlyas Bazna'nın Almanlara ajanlık yaptığını Amerikalılara ihbar eden kişi Moyzisch'in sekreteri Nele Kapp'tır. Moyzisch ve İyas Bazna, Kapp'ın kendilerini ihbar etmesinden sonra telaşlanmıştır ve İlyas Bazna hem kendini korumak için hem de Almanların savaşı kaybedeceğinin kesin olarak anlaşılmasından dolayı İngiliz Büyükelçiliğindeki görevinden istifa etmiş ve ajan olduğu anlaşılmadan kurtulmuştur.

Almanların İlyas Bazna Hakkındaki Görüşleri

İlyas Bazna'ya Çiçero ismini veren Almanya'nın Ankara Büyükelçisi Von Papen, İlyas Bazna hakkında anılarında şunları yazmıştır:

"Almanların durumu zayıfladıkça, Türkiye 'nin de tarafsızlığını muhafaza etmesi güçleşiyordu. Almanya askeri alanda durumu düzeltemezse, Türkiye ekonomik zorunluluklar yüzünden siyasetinde esaslı değişiklikler yapmak zorunda kalacaktı. Bu hususu Menemencioğlu açıkça söylemişti. Bunun üzerine hem bu durumu Hitler 'e bildirmek, hem de Müttefiklerin nihai zaferi elde etmek üzere giriştikleri teşebbüsleri ve askeri hareketleri meydana koyan bir istihbaratı vermek üzere bizzat uçakla Berlin'e gittim. Bu istihbaratı yapan ajanı "Çiçero" adı altında gizliyordum.

Hitler bu haberleri öğrendikten sonra, siyasi yollarla Dünya Harbini sona erdirmeye teşebbüs ederse, belki Almanya için son bir kurtuluş çaresi olabilirdi.

Ama ne Hitler, ne de Ribbentrop, fena haberleri dinlemek istemiyorlardı. Bu işin arkasında da, İngiliz gizli servisinin bulunduğunu düşünmek rahatlarına uygun geliyordu.

İlk aldığımız malumat, bir telgraf suretiydi. İngiliz Hariciyesinden Sir Hughe'ye gönderilmiş olan bir telgrafı, oda hizmetçisi alıp yatak odasına götürmüş ve gizlice fotoğrafını almıştı. Telgrafı okuyunca sahte olamayacağına hemen hükmettim.

Bu şifresi çözülmüş bir telgraftı. Bu istihbaratın devamına karar verdim. Gestapo sorumlusuna da, bu meseleden benden başka kimseye bahsetmemesini emrettim. İstihbaratı "Çiçero İşi" adı altında gizliyorduk. Ajan mütemadiyen para istiyordu. Her yeni telgrafta ücreti biraz daha arttırıyordu. Nihayet malumatın bedelini ödeyecek para kalmadı. Bunun üzerine yeni tahsisat istedim. Berlin'deki Gestapo şefi istenen parayı gönderiyordu. Sonradan meydana çıktığı gibi gönderilen paralar hep sahte idi. Hitler o dönemde en usta uzmanları toplayarak, bu sahte paraların basımı konusunda bir matbaa kurmuştu. Almanlar, İngiliz ekonomisini çökertmek için Berlin yakınlarındaki Sachesenhausen 'deki toplama kampında gerçeğinden ayırt edilemeyen sahte İngiliz Sterlini basıyorlardı ve yüzyılın casusunun (İlyasBazna'nın) Arjantin 'e getirdiği paraların değeri sıfırdı" (9)

Von Papen, İlyas Bazna'nın kendilerine sattığı gizli bilgilerin önemini şu cümlelerle ifade etmiştir:

"Çiçero'dan aldığımız malumat cidden çok kıymetli idi. Bu sayede Tahran'da yapılan gizli konferansta Almanya hakkında alınan kararlardan haberdar olduk. İngiliz hariciyesinin tekliflerini öğrendik. Türkiye'yi harbe sokmak için gösterilen gayretleri, Almanların müdahalesine meydan bırakılmadan, Türkiye'deki üstlerden Romanya petrollerinin bombalanması projelerinden bu yolla haberdar olduk.

Çiçero 'nun getirdiği yeni telgraflardan Menemencioğlu'nun konuşmamızı hemen Sir Hughe'ye anlattığını anladım. Sir Hughe Londra 'ya çektiği telgrafta 'Papen çok şey biliyor' diye yazmıştı. Yine Çiçero'nun getirdiği vesikalardan 'Operatıon Overlord' adı altında gizlenen projeden de haberimiz oldu" (10)

Von Papen, başka bir değerlendirmesinde İlyas Bazna'nın getirdiği istihbaratın gerçek olup olmadığını test etmek için Sofya'nın bombalanması istihbaratını kasten ciddiye almadıklarını itiraf etmiştir:

"Nihayet İnönü 'nün, Menemencioğlu ve Açıkalan ile çatışmalarını, Churchill ve Roosevelt'in Kahire görüşmelerinin teferruatını aynı yolla öğrendik.

Yine Çiçero'nun getirdiği haberlerden, Sofya'nın bombalanacağını öğrendik. Ama Berlin, Bulgarları haberdar edecek yerde, sırf yapılan istihbaratın doğruluğunu kontrol maksadıyla hiç sesini çıkarmadı. Böylece istihbarat kaynağımızın doğru çalıştığı meydana çıktı. Ama Bulgar başkenti de harabe haline geldi.

Sonuçta İngiliz gizli servisi bu sızıntıyı ortaya çıkarmak için Ankara'ya bir adam gönderdi. Böylece bu önemli kaynak da kurumuş oldu. Teessüfe şayandır ki Hitler, bütün bu olanaklardan faydalanmasını bilememiş, yanlış bir yol tutmuştu.

Ama Ankara'ya hiç bir gestapo mensubu gelmediği halde, birçok üniformalının işe karıştırılması ve Ribbentrop 'un bana yazdığı mektupları, beni fazlasıyla sıktı.

Fakat paranın yüzü tatlı olduğu için daha sonra Almanya'daki bir resimli mecmuanın teklif ettiği yüksek para karşılığında, Çiçero bütün bu işin İngiliz gizli servisinin bir oyunu olduğunu itiraf etmiş diye duyduk (11)

İlyas Bazna Hakkında Diğer Bilgiler

İlyas Bazna'ya Çiçero ismini veren Von Papen'dir. Ancak İlyas Bazna, Çiçero olduğunu yıllar sonra Moyzisch'in anılarından öğrenmiştir.

İlyas Bazna'nın Almanlara sattığı bilgiler karşılığında aldığı 300.000 Pound'un tamamı Almanların bastığı sahte paralardır. İlyas Bazna savaştan sonra Almanlara tazminat davası açmış, küçük bir tazminat kazanmıştır. Asıl parayı 1960'larda Stern dergisine yazdığı "Ben Çiçero'ydum" kitabından kazanabilmiştir.

İngilizlerin kendisinden intikam almak istemesinden korktuğu için BBC den gelen röportaj tekliflerini her zaman reddetmiştir ama Fransızlardan gelen röportaj tekliflerini para karşılığında kabul etmiştir. (12)

İlyas Bazna'nın Almanlara ajanlık yapmasının tek nedeni para hırsı değildir. Babasını İngilizler öldürdüğü için İngilizlere karşı bir nefret duygusu vardır (13)

Bir dönem Bursa'da mütehahhitlik işine girmiş ve Çelik Palas otelinin yapımını üstlenmiştir. Ancak işçilere verdiği para sahte çıkınca başı belaya girmiştir. (14)

İlyas Bazna hakkında ilk olarak 1951 yılında '' Ankara Casusu Çiçero'' isminde bir Türk filmi çekilmiştir. Ardından 1952 yılında ABD yapımı ''5 Fingers'' filmi çekilmiştir

İlyas Bazna'nın operaya özel bir tutkusu vardır ve opera şarkıları söylemektedir. İngiliz büyükelçisiyle yakınlaşmasının en önemli nedeni Büyükelçinin operayı sevmesidir. Operayı seven Büyükelçi İlyas Banza'ya opera şarkıları söyletmiştir

İlyas Bazna, 21 Aralık 1970 tarihinde Münih'te 66 yaşında hayatını kaybetti. Öldüğünde zengin değildi ama yüzyılın en büyük casusu olarak tarihe geçti

BARIŞ ATAGÜN

KAYNAKLAR

1. François Kersaudy Çiçero Olayı 1943, Picus Yayınları, İstanbul 2011 s.43
2. Elyasa Bazna Ankara Casusu: Çiçero, Karizma Yayınları, İstanbul. 2000 s.26
3. Süleyman Seydi Çiçero Olayı: 1940'larda Ankara'da İstihbarat Savaşları", Toplumsal Tarih, Sayı: 121, Ocak s.2
4. Ludwig Moyzisch Çiçero Operasyonu, Q-Matris Yayınları, İstanbul. 2004 s.33
5. Moyzisch a.g.e. s.85
6. Moyzisch a.g.e. s.34
7. Moyzisch a.g.e. s.190
8. Moyzisch a.g.e s.55
9. Moyzisch, a.g.e. s189-191
10. T.C. Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, Ankara, 1998, s.143
11. Moyzisch, a.g.e. s189-191
12. Kersaudy, a.g.e s.164
13. Moyzisch, a.g.e. s.107
14. Kersaudy, a.g.e s.117