MACARLARIN HIRİSTİYAN OLMADAN ÖNCEKİ İNANCI TALTOS DİNİ VE MİTOLOJİSİ

​Ruh ve ahiret kavramı, bütün dinî tasavvurlarda esas unsuru teşkil ederler. Buna toptan kamlık (şamanlık) diyoruz. Şaman sözü aslında Tunguzca bir söz olup bilim edebiyatına oradan geçmiştir. Türkler şaman sözü yerine kam'ı Macarlar'da (Taltoş)u kullanır. Attila'nın bir kayınpederinin adı Eşkam (şerik şaman), diğer bir Hun'un adı da Ata kam'dır. Doğa dini ve bilgi sistemleri Macarların Hıristiyan olmadan önce atalarının yaşamlarında önemli rol oynamaktaydı. Bunda inanç dünyasının aracıları olan ve çoğu zaman şifacı olarak da bilinen Táltos (Taltoş) lar da yer almaktaydı, bu nedenle Macarca da bunu Táltos dini olarak da adlandırmaktadırlar.

Táltos inancının temelleri olan Hayat Ağacı'ndan Mucize Geyik'e kadar, davuldan aşağı-orta-yukarı dünyaya kadar, ateşe duyulan saygıdan trans durumuna kadar bir çok öğe Hun-İskit bozkır kültüründe bulunmaktadır, bazı farklılıklara rağmen tüm bunlar Turan halklarını ortak bir köke götürmektedir.Macarların da Hıristiyan olmadan önceki inançlarında, halk masallarında tabiat üstü kudretle alev veya hayvan kılığına bürünmeleri Macarların taltoş' inancında görünmektedir.Kamlık ,Ural-Altay kavimleri arasında da yaygın olmakla beraber Taltoş sözü aslında Türkçeden Macarcaya geçmiştir.. Şöyle ki, eski Türkçe tal- "kendinden geçmek" mânasına gelir. Meselâ: Talgan ig "bayılma hastalığı-epilepsia". Bu kökten gelebilecek talıt (bayılma) demektir. Nitekim Türkçe "bay ve bag" sihir sözünden eski Macarcaya bâjos (okunuşu: bâyoş=sihirbaz) geçmiştir. Macarca büdür (asıl mânası sihir=magia). Macarca orvos (okunuşu orvoş, hekim mânasına) Türkçe arvışçı dan (sihirbaz) çıkmıştır. Macarca bölcs (okunuşu bölç) Türkçe bügüçi (sihirbaz) demektir vb. Aynı vechile Macarca kutsal mânasına gelen egy (ondan müştak egyhâz=mabet, kilise); boszorkâny (cadı karı) Türkçe karşılığı basırkan; sârkâny (okunuşu şârkâny=ejderha) Türkçe karşılığı ağlebi ihtimal sazagan; ige, igezMacar mitolojisi, efsaneleri, masalları, olağanüstü öyküleri, insanüstü varlıkları ve tanrıları içeren bir anlatılar ve derlemeler bütünüdür. Macar Taltoş inancında hayat ağacı önemli yer tutar,hayat ağacı şöyle tasavvur edilir. Yaşam Ağacına göre Dünya üç katmanlı olarak düşünülmüştür:Üst-Dünya (Felső világ): Tanrılar yurdu. Gökyüzü.Orta-Dünya (Középső világ): İnsanların yurdu. YeryüzüAlt-Dünya (Alsó világ): Ölüler ve Şeytanlar yurdu. Yeraltı.Dünyanın merkezinde Yaşam Ağacı (Világfa/Életfa) bulunur. Onun dalları Gökyüzünü (Üst-Dünya'yı) kaplar. Kökleri yeraltına kadar iner.Yaşam Ağacının meyveleri altın elmalardır. Altın sözcüğü Azeri dilinde Qızıl (Kızıl) sözcüğü ile karşılanır. Türk mitolojisindeki Kızıl-Elma anlayışı bu bağlamda Macar mitolojisi ile bağlantılıdır.Üst-DünyaTanrılar ve iyi ruhlar burada yaşar. En önemli varlık Isten'dir. Bu sözcük Macar dilinde günümüzde Tanrı demektir.Güneş ve Ay yine burada yaşarlar. Gökyüzü Yaşam Ağacının ayakta tuttuğu büyük bir çadır olarak düşünülür. Gökyüzündeki yıldızların ise tıpkı çadırdaki gibi ışık delikleri olduğu kanaati vardır.Orta-DünyaBurada insanlar ve masal kahramanları yaşar. Su, Yer ve Orman ruhları Macar halk inanışlarında önemli bir yer tutar.Alt-DünyaKötü ruhların ve ölmeden önce kötülük yapanların ruhlarının ve şeytanların mekanıdır. Ördög burada en önemli kişilik olarak yer alır. Kötülüğe dair her şeyin yaratıcısıdır. Yer altı aleminin yöneticisidir. Türk mitolojisindeki Erlik karakterinin birebir karşılığıdır.Taltoş İnancında varlıklar Isten: (İsten okunur) Dünyayı yönetir. İnsanların kaderlerine karar verir. Macar dilinde Tanrı anlamı taşır ve her şeyin mutlak hakimidir. (Türkçe: İdi / İzi / İççi)Ördög: Yeraltı ve Cehennem Tanrısı. Şeytan.[3] Kötü insanların ruhlarını alır. Yaratılışın başında İsten ile birlikte o da vardır. (Türkçe: Erlik)Hunor ve Magor: Hunların ve Macarların atalarıdır. Kutlu geyiğin ardında denizi (veya bataklığı) geçerek Macar topraklarını keşfetmişlerdir.Szél-Anya: (Zel Anya okunur) Rüzgar Tanrıçası. Dünyanın sonunda bulunan büyük bir dağın tepesindeki mağarasında yaşar. Kendisi bir rüzgara dönüşür. (Türkçe: Yel Ana)Szél-Atya: (Zel Atya okunur) Rüzgar ve Yağmur Tanrısı. Tüm silahları gümüştendir. Szél-Király yani Yel Kralı olarak da bilinir. (Türkçe: Yel Ata)Arany-Anya: (Aranı Anya okunur) Altın Kraliçesi. Güzelliği simgeler. Türk kültüründeki Aran Ana veya Aran İyesi adlı hayvanların koruyucu ruhu ile yakından alakalıdır.Arany-Atya: (Aranı Atya okunur) Altın Kralı. Büyük selde insanları sal yaparak kurtarmıştır. Ülke kurmak için ördekten suyun içinden toprak çıkarmasını istemiştir.Hajnal-Anya: Şafak Ana. Tan Kraliçesi. Güneşin doğumundan sorumludur. Işığın koruyucusu olarak bilinir.Sárkány: (Sarkanı okunur) Ejderha. Kanatlı, uçabilen yılana benzer sürüngen. 3, 12 veya 21 başlıdır. İnsan kılığına girebilir. Zeki bir varlıktır. (Türkçe: Sarkan)Nap-Király: (Nap Kiralı okunur) Güneş Kralı. Güneş Tanrısı. Gümüş (Ak) yeleli atını her gün doğudan batıya sürer. Böylece Güneşin hareketine yön verir.Turul: Efsanevi kuş. Anka kuşuna benzer. Tanrı onu Macarlara önderlik etsin ve yol göstersin diye yeryüzüne göndermiştir. (Türkçe: Tuğrul)Hadúr: Savaş Tanrısı. Bakır onun kutsal metali olduğu için tüm silahları bakırdandır. Demircilerin ve madencilerin de tanrısıdır. Yeryüzü hakimiyetini simgeleyen bir kılıcı vardır.Fene: Hastalık getiren ve yayan bir ruhtur. Şeytani varlıkların dolaştığı bir yer olarak da anılır. \"Menj a fenébe!\" Macarcada cehenneme git demektir.Guta: Tehlikeli bir ruh olarak görülür, ölümcül sonuçlar doğuran bir varlıktır. Kalp krizlerine, felçlere ve başka ölümcül rahatsızlıklara neden olur.Sellö: Deniz kızı. Yarı kadın yarı balık olan varlık. Şarkılar söyleyerek denizcileri kandırır ve suyun içine çeker.Griff: Avrupa mitolojilerindeki adı Griffin\'dir. Aslan başlı bir kuş görünümdedir. Macarlara göre insan eti yiyen bir kuştur.Tündér: Peri kızı. Çok güzel ve bakire soyut masal varlığı. Dilekleri yerine getirebilir.Törpé: Yeraltında veya ormanda yaşayan cüceler.Manó: Masal cini olarak tanımlanabilecek soyut bir varlık.Baba: Yaşlı kadın demektir. Cadı. Slavların Baba Yaga adlı motifi ile özdeştir. Çocukları kaçırır.Bubus vey Mumus: Mağaralarda yaşayan cüce bir varlıktır. Türkçedeki öcü kavramını karşılar.Lidérc: Hortlak, şeytan, vampir, zombi, hayalet gibi kavramların karşılayan bir varlık.Óriáso: (Oryaso okunur) Dev. Dağlarda yaşayan çok büyük masal yaratığı.Garabonciás: Fırtınalar oluşturan, sihir yapabilen erkek büyücü.Boszorkány: Zarar verici, tehlikeli dişi varlık. Cadı. Şekil değiştirebilir. Hayvanlara zarar verir. Hastalık getirir. Geceyi ve gecenin çöküşünü yönetir.Boldogas-Szony: Kutsal Kadın. Anatanrıça. Kadınlığın ve çocukların koruyucusu. Hz Meryem ile özdeşleşmiştir. Macaristanın koruyucusu olarak görülür.Szépas-Szony: Orman Kadını. Uzun saçlı, beyaz elbiseli bir şeytani bir varlıktır. Genç erkekleri dans ederek kandırıp baştan çıkarır. Fırtınalara neden olur.Bunların dışında Ügyek ve Emese adlı bir karı koca Macarların atası olarak kabul edilir. Emese rahminden bir ırmak aktığını rüyasında görmüştür ve aynı rüyada Turul kuşu tarafından hamile bırakılmıştır. Bir taltoş rüyayı yorumlayarak oğlunun Macar Devletini kuracağını söylemiştir. Doğan çocuğa Álmos adı verilmiştir. Adının anlamı Rüya veya Almış (mecazen rüyada alınan) demektir. Macar hanedanını kurmuştur.

Alageyik (Csodaszarvas-monda) Csodaszarvas adlı bu kutsal hayvan, Türk kültüründeki Alasığın / Alageyik kavramı ile büyük benzerlikler gösterir. Hunor ve Magor onun peşinden giderek Macar yurdunu bulmuşlardır. Macarların yol göstericisi olarak kabul edilir.KutyaKutya, Macar dilinde köpek anlamına gelir ve kutsal bir hayvan olarak görülür. Köpekler cenaze, ölüm yıldönümleri gibi zamanlarda kurban edilirdi. Yeraltına ruh taşıyan varlıklar olarak algılanırlardı. Ayrıca Macarların atalarının köpekten türediğine de inanılırdı.Kelime kökeninde Türkçe Kut kavramının bulunması bu bakımdan ilgi çekicidir. Türk kültüründeki Barak Ata ve Moğollardaki Nokay Eçege kavramlarına benzer.Taltoş inancı,Macarlar-Sekeler hıristiyanlığı kabul ettikten sonra yasaklandı,taltoşlar kilise tarafından cezalandırıldı,öldürüldüler, yine de halk kuşak kuşak bu inanç ve bilgileri devam ettirdi babadan oğula kuşaktan kuşağa devam etti ,Macarlar-Sekeller otlarla olan tedavileri Táltos'lardan öğrenmişlerdir.

Kaynakça

1. http://kurultaj.hu/bilgi/
2. Bahaaddin Ögel, Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları - \"Tazı Ata\"
3. András Róna-Tas, Hungarians and Europe in the Early Middle Ages: An Introduction to Early Hungarian History, Central European University Press, 1999, p. 366
4. Hoppál, Mihály (2005) (Hungarian). Sámánok Eurázsiában.. Budapest: Akadémiai Kiadó. ISBN 963-05-8295-3. The title means "Shamans in Eurasia"