Anlat-ma

Dil ve anlatım üzerine birkaç söz etmek isterim.

Sosyal mecralarda çok güzel hikayeler anlatılıyor fakat göz gezdirdiğim anda tüm okuma hevesim kaçıyor. Mevzu benimle değil, Türkçe'nin kullanımı ile ilgili. İlgilenirseniz şayet; kısaca özetlemek isterim.

Türkçe'de en sık kullanılan geçmiş zaman kalıpları miş'li ve di'li geçmiş zaman kalıplarıdır. Geçmiş zaman taktir edersiniz ki, içinde bildiğimiz ve bilmediğimiz zamanları barındırabilir. Bunun için de aslında usül, bilmediğimiz, görmediğimiz zamanlar için miş'li geçmiş zamanları kullanmaktır. Miş'li geçmiş zaman, orada olmadığınızı ama olayların nesilden nesle aktarıldığına işaret eden bir kalıptır, Türkçe'nin ruhuna bakıldığında. Di'li geçmiş zaman ise orada olduğumuz, bizzat yaşadığımız olayları ifade eder. 1700'lerde, 1500'lerde hatta 1900'lerde yaşanan olaylar "yapılıyordu, ediliyordu" kelimeleriyle anlatıldığında içimden direkt anlatıcının yaşını sorgulamak gelir benim açıkçası.

Geçmiş zaman kalıbı olmamakla birlikte geniş zaman kalıbı da cankurtaran etkili bir kalıptır. Olayda dahliniz olmadığını, böyle aktarıldığını, 3. kişi gibi anlatmanın en iyi yoludur kanımca geniş zaman kalıpları.

Kalıplar kadar önemli, hatta daha önemli husus ise anlatımın bütünlüğüdür. Okuyucuya sunulan yazının ahengi ve bütünlüğü büyük oranda kullanılan zaman kalıplarının bütünlüğüne bağlıdır. Bu sebeple yazının başlandığı zaman kalıbıyla bitirilmesi esastır. Paragrafa ya da yazıya "falanca sultan şöyle böyle yapardı" kalıbı ile başlanır ve "...sultan bir gün şuraya gitmiş" kalıbı ile devam edilirse; okuyucuda oluşan algı "sen bunu gördün mü, görmedin mi; sultan oraya gitti mi, gitmiş mi? Bu mevzunun ne kadarına hakimsin?" şeklinde olur. Hele bu anlatıma geniş zaman kalıplı bir "...yine bir gün sefere çıkar" türü cümleler eklendiğinde hikaye artık birbirinden tamamen kopmuş olur.

Bu sebeplerle; lütfen anlattığınız ya da alıntıladığınız öykülerin anlatımına dikkat edin, kulağınızı tırmalayıp tırmalamadığına bir bakın. Türkçe elden giderse, memleket elden gider.
Aman dikkat.

Sevgiyle